बेढङ्गको सहर

दृश्य १. एकजना सभासद दिनभरि उद्‌घाटन कार्यक्रममा व्यस्त रहन्छ र वेलुका संविधान निर्माणमा भइरहेको ढिलाइका बारे आयोजित कार्यशाला गोष्ठीको समापन रात्रिभोजमा ह्विस्की डकारेर समावेशी संविधानबारे टेलिभिजनमा अन्तर्वार्ता दिइरहेको देखिन्छ।

जनकराज सापकोटा

दृश्य २. दिनभरिको बेफुर्सदीबाट ग्रस्त एकथान युवक साझँपख फुटपाथमा उभिएर दिउँसो मोबाइलमा डाउनलोड गरेको ब्लु फिल्म हेर्छ र आफ्‍नी प्रेमिकालाई ती दृश्यहरु देखाएर उत्तेजित तुल्याउन खोज्छ।

दृश्य ३. एकजना प्राध्यापक जो कक्षामा पढिरहेकी उमेर छिप्पिएकी केटीलाई नाङ्गो आँखाले हेर्दै फ्रायडको मनोविज्ञान र मार्क्सको अर्थशास्त्र मिसाएर यौन मनोविज्ञान पढाउँछ । बेलुकी घर पुगेर श्रीमतीलाई हप्काउँछ, "उमेर नै नपुगी कति चाढै चिसिएकी"।

दृश्य ४. एउटा बेरोजगार केटो दिनभरि रोजगारीको खोजमा चारैतिर चहार्छ र साँझ एक पिन्ट रगत बेचेर सहरको सोमरस-गल्लीमा हराउँछ ।

दृश्य ५. एउटा भलादमी रातभर रक्सी धोकेर एकाबिहानै पुजा गर्ने निहुँमा मन्दिरमा पुग्छ र लाइन लागेका भक्तिनीहरुसँग स्पर्श-सम्भोग गर्ने प्रयत्‍न गर्छ ।

यो सिङ्गो सहर बेढङ्गका दृश्यहरूको एउटा साझा सङ्ग्रहालय बनेको छ । यसको अर्काइभमा म्याड हाउस उपन्यासका पात्रहरु थन्किएका छन् । अखबारमा लेखिएभन्दा फरक र गफगाफमा सुनिएभन्दा पृथक् दृश्यहरुले सहरमा अड्‍डा जमाएको छ । सिङ्गो समाज र व्यवस्थालाई आधुनिक बनाउने ठेक्का पाएका व्यक्तिहरु सबैभन्दा बढी बेढङ्गे र कुरुप देखा पर्दछन् । यस्तो लाग्छ रुपान्तरणका नाममा उनीहरू सिङ्गो सहरलाई एउटा नौटंकीमा परिणत गर्ने प्रयासमा लागेका छन् । मानिसहरू थाहै नपाई अथवा थाह पाएर गाईजात्राका लागि भदौ पर्खन्छन् ।

बिहान घरबाट निस्किँदा हरेक मानिसले पहिलो हुने आकाङ्क्षा राखेका हुन्छन् । बेलुका फर्कदा उनीहरु हारिसकेका हुन्छन् । तर सहरको विशेषता नै भनौं अहिलेसम्म कसैले पनि आफू हारेको कुरा स्वीकार गरेका छैनन् र यो शहर देखेर वाक्क भएका पनि छैनन् । उनीहरु हरेक दिन सहरबाट भाग्छन् र फेरी शहरमा नै पुग्छन् । सहरसँग कटुताको सम्बन्ध राख्छन् र सहरमा नै बाँच्छन् । सहरमा सबै कुरा सुन्न र हेर्न स्वतन्त्र छन् मानिसहरू । बोल्न मात्र प्रतिबन्ध लागेको छ । सबै कुरा थाहा पाउनु सबैभन्दा ठूलो अपराध बन्दछ यो सहरमा ।

बिहानले जन्म लिन नपाउँदै घर घरमा अखबारहरू पुगिसक्छन् र मानिसको सिङ्गो दिनलाई अमिलो बनाइदिन्छन् । दृश्यहरुको भीडले किचिन थाल्छ सिंगो शहर। समाचार लेख्नु, समाचार बन्नु र समाचार पोको पार्नु शहरमा हुर्कीन थालेको नयाँ सभ्यता हो । एक हूल बौद्धिक जमात खाद्यान्न सङ्कटको विषयमा कुनै तारे होटलमा वहस गरिरहेको भेटिन्छन् । एक हूल छापे सभासदहरु सङ्घीयताको विषयमा गणित गर्दैछन् । ज्वाइँजस्तै चिटिक्क परेका एक हुल मानीसहरु राष्ट्रका नाममा माइतीघर मण्डलामा दीप प्रज्वलन गर्दैछन् । केही रुपियाँको लोभमा ठमेलको कुनै गल्लीमा एउटा कुनै केटो आफूलाई टुरिष्टको अगाडि अङ्ग्रेजी भाषामा आत्मसर्मपण गर्दैछ । यो सहरको जीवन हो । यसलाई सहरमा हुने यावत् असङ्गतिहरुसँग जोडन पनि सकिन्छ र प्रयोगका रुपमा हेर्न पनि सकिन्छ ।

घाम थानकोटमाथिको चन्द्रागिरि शिखरबाट ओरालो लागेपछि सहर कचौरामा परिणत हुन्छ । कायाकल्प सहर मनोरञ्जनका लागि हाजिर हुन आइपुग्छ । घामलाई राम्रोसँग थाह छ शहरमा स्वतन्त्रताका हिमायतीहरु बस्छन् । जो अर्काको स्वतन्त्रता खोस्ने दाउमा घोरिइरहेका भेटिन्छन् । घामलाई थाहा छ यो शहरमा इतिहासका अभियन्ताहरु बस्छन् । हूलका हूल दुशासनहरू द्रौपदीको सारी तान्न हतारिइरहेका हुन्छन् । एक हुल कुमारहरु सुमेरु पर्वतको यात्रामा निस्कन्छन् । एक हुल गणेशहरू मुसामाथि चढेर एउटा बाजी जितेका शङ्खघोष गर्छन् । सहरको एउटा कुनामा विचरा गायकहरु गीतको नाममा चिच्याइरहेका भेटिन्छन्। व्यस्त दिनमा, बेपरवाह, बेमतलब, शहीद गेटमाथि चढेर राष्ट्रको खलासी हुँ भन्ने एकजना पात्र सालिकहरूलाई रङ्ग्याउँछ, माल्यार्पण गर्छ र राष्ट्रिय झण्डा फहराउँछ । सायद यो भन्दा विद्रुप दृश्य अरु केही हुन सक्ला ? विचरा सहीदहरु, जसको सालीकमाथीको लेउ पखाल्न राज्यले कुनै खलासीको भर पर्नुपर्छ । सायद गरिबीको यो भन्दा अन्तिम पराकाष्टा केही हुनसक्ला ? के राज्यलाई थाहा छ त्यो खलासीको ड्राइभर को हो?

एउटा जनताको प्रतिनिधि, एउटा प्राध्यापक र एउटा विद्यार्थी एक-एक दिन गरेर अखबारमा समाचार बनेर छापिन्छन् । ठमेलमा अङ्ग्रेजीमा आत्मसर्मपण गर्ने केटो पशुपतीको मन्दिरअगाडि बसेर चुरोट तान्छ र शिवजीलाई चुनौती दिन्छ । एकजना लेखक आफूइतरका सबैलाई सिस्नोपानी लगाउन खोज्छ । एकजना नेता विहानको पुजा पाठ सकेर सांस्कृतिक रुपान्तरणको विषयमा अखबारमा लेख छपाउँछ । एकजना व्यापारी आफ्‍नो कुलतमा लागेर मरेको छोराको आत्माको चिरशान्तीको कामना गर्दै अखबारमा ठूलो आकारको विज्ञापन छपाउँछ ।

ट्राफिक चोकको प्रहरी सडक छेउको साइनबोर्डमा महिनाभरिको दुर्घटनाका तथ्याङ्कहरू लेखिरहेको हुन्छ। जम्मा दुर्घटना संख्या- २७०, घाइते संख्या- १९७, मृत्यु संख्या- १९ ।

janak_rasa2000@yahoo.com

Read more »

Posted in: निबन्ध

नेपाल प्यारो छ

मनु ठाडा

भन्छौ तिमी हिमाल सेतो छ
तर म देख्छु यो त रातो छ
किन भनी प्रश्न गर्छौ भने
म भन्छु त्यसमा नेपालीहरुको रगतको छिटो लागेको छ
लाखौँ नेपाली त्यही हिमालको आडमा
लुकी रहदा अनायासै मृत्यु वरण गर्न पुगेको छ
भन्छौ तिमी सूर्य तातो छ
तर म भन्छु त्यो त सेलाएर चिसो भै सकेको छ
तातो ताप त पृथ्वीमा मान्छेको भिड भएर
त्यसको वाफले तातो भएको छ
मानीस धेरै अहङ्कारी भै उसको आत्मा त्यसै
त्यसै जलेर तातो भएको छ
भन्छौ तिमी नेपाल राम्रो छ
तर म देख्छु नेपाल त भ्रष्टाचारीहरुले खोक्रो बनाएको छ
दुष्ट मानीसहरुले भित्रभित्रै सकाएको छ
नेपाल एउटा कुहिएको फर्सी जस्तो मात्र भएको छ
तर पनि नेपाल प्यारो छ
किनकी यहा मलाई जन्म दिने मेरी आमा जन्मनु भएको छ
यहा मलाई कर्म सिकाउने बुबा रहनुभएको छ
खोलाहरु सुसेली हाल्दै अनवरत बगिरहेका छन्
ती निर्दोष हिमालहरु रगतका फोहोरी छिटा बोकेरै भए पनि
ङिच्च दात देखाई ठिङ्ग उभिदिएकै छन्
भेडेटार, वन्दीपुर, धम्पुस, नगरकोट साथै
टेम्के, श्री अन्तु, सिरुवारी मनभरि व्यथा बोकेरै भए पनि
हामी दुष्ट मानव जातिको आत्मामा मलम लगाउन तयार भै रहेकै छन्
त्यसैले त नेपाल प्यारो छ ।

-धनकुटा, हालः काठमाडौँ ।

Read more »

Posted in: कविता

गजल

शून्य प्रकाश

छाडेर गईस् भन्दै गाउँ रुन्छ सपनीमा
मलाई जन्मा-हुर्काको ठाउँ रुन्छ सपनीमा

कसरी सक्छु म सुत्न विकास सुते झैँ मस्त
सधैँ-सधैँ जस्को बुढो बाउ रुन्छ सपनीमा

हुर्किएछ चरी अब छाडेर जो गयो गुँड
भनेर बिलौना गर्दै माउ रुन्छ सपनीमा

नदुखे झैँ चस्स-चस्स सधैँ चस्कन्छ यो छाती
भुल्नै नमिल्ने एउटा घाउ रुन्छ सपनीमा

तँलाई पारी तारेको मैले हो नबिर्सी भन्दै
माझी रुन्छ सपनीमा, नाउ रुन्छ सपनीमा

हजारबिघा, सर्लाही।

Read more »

Posted in: गजल

बाल उमंग

तस्बीरः रश्मि शीला, कलेजकलम।

Read more »

Posted in: तस्वीर

मलाई 'म' मन पर्दैन

भवसागर घिमिरे

म मनबाट चलेको छु

मस्तिष्कबाट चलेको छैन

त्यसैले मलाई म मन पर्दैन

पहिला पहिला मेरा मनहरु

नसा नसाबाट बग्दै

मस्तिष्कमा पुगेर छानीने गर्थे

शुद्ध हुन्थे मनहरु अनि

म त्यसलाई व्यवहारमा उतार्थे

तर आज मनहरु

मस्तिष्कमा पुग्न नपाउँदै

व्यवहारबाट पोखिने गर्छन्

म सँधै मनको कुरा मान्छु

मस्तिष्क सदा लाचार भै रहन्छ

धिक्कारी रहन्छु म अनि मनहरुलाई

किनकी मेरा मनहरु

मलाई स्वयं दमन गर्दैछन्

लज्जास्पद बनाइरहेका छन्

तरपनि म प्रतिकार गर्न सक्दिन

मनहरुलाई

म हार्दोयुद्ध लडिरहेको छु

त्यसैले मलाई म मन पर्दैन !

(२०६१-०१-३१, पोखरा)

sagarbhaba@gmail.com

Read more »

Posted in: कविता

जीवन

एकल यात्री

रात; निदाउनेहरुका लागि हो
आँसु; रुनेहरुका लागि हो
विश्राम; थाक्नेहरुका लागि हो
जिब्रो; बोल्नेहरुका लागि हो
रुप; देखाउनेहरुका लागि हो
मृत्यु; हार्नेहरुका लागि हो

कालो रात हैन, उज्यालो दिन चाहन्छु म
बग्ने आँसु हैन, उन्मुक्त हाँसो चाहन्छु म
विश्राम हैन, निरन्तर हिँड्ने पाइला चाहन्छु म
बोल्ने जिब्रो हैन, पौरखी पाखुरी चाहन्छु म
सुन्दर रुप हैन, सफा मन चाहन्छु म
पराजित मृत्यु हैन, संघर्षशील जीवन चाहन्छु म

किनकी,
जाग्नेहरुका लागि हो, दिन
खुसी हुनेहरुका लागि हो, हाँसो
हिँड्नेहरुका लागि हो, पाइला
पौरख गर्नेहरुका लागि हो, पाखुरी
खुल्नेहरुका लागि हो, मन
जुध्नेहरुका लागि हो, जीवन ।

Read more »

Posted in: कविता

'दीपावली' र 'न्ह्यूँ दँ'का केही झलक

तिहारको व्यापार न्ह्यू दँको टिसर्टसँगै आकाशमा उडाइएको बेलुन

न्ह्यू दँको सांस्कृतिक प्रदर्शनीमा किशोरीहरु

उपत्यकामा बत्तीको झिलीमिली

तिहारमा लक्ष्मीमातालाई रिझाउँदै

तस्बीरः चिरन मानन्धर, कलेज कलम।

Read more »

Posted in: तस्वीर

Science, Man on the Moon and the TV

Abhinaya Thapa

When were little, apart from Nepali and Hindi everything was ‘English’. We used to think every ‘foreigner or Khare’ was English or American, so everybody who is embodied in this form and color speaks that language. Indeed everything was English, though American in some sense rather than being British, the cars, TVS, airplanes, rockets and even science. This latter part ‘science’ was huge term with mathematics, which used to include in it all above mentioned things and ‘without a god’. At that time, our mother’s language used to incorporate god in almost every relation and meanings. It was reason, cause and end, like in metaphysics, but in the texts of the mathematics and science, there was a vacuum. ‘The sun rises in the east’, ‘1+1=2’ and every subtraction and earth and planet revolution is on the cause of nothing. If any cause or reason was possibly assumable, it was on the value of self, in the outcome of the exam and for ‘to be great person in the future’.

The first attack on the omnipresent, all- everything god occurred after we had heard about the man on the moon. One of our aunties used to worship full moon every month and give us ‘Prasads’. Then she would narrate tales on different gods and demons, but one day my brother told her in the midst of her act, ‘man had already pissed on the moon, why do you worship it even after that?’ I don’t recollect her reaction, but we were confronted with new things- rockets and Neil Armstrong, a fantasy and idol. The limit of sky was suddenly changed like into traveling places and stations, there was beyond after it, maybe planets and gods of heavens and of tales. But after the incursion of the TV the stories of the ‘Sosatni’ remains just tales. The image was to turn everything upside and down, because god was to descend in the image of humans like us.

At late eighties a Hindi serial ‘Ramayana’ and its fights of blazing, dazzling bows was talk of ‘everyone’ (in class and spatial, urban sense). Here god for the first time was personified but he was on the TV. It was on the same plane with ‘Ram god’, maybe almost higher because suddenly the urban homes were segregated on the existence of it. The ‘Ram thing’ just like sayings was in the soul and home of everybody but not the screen, with face of an Indian. It became a thing of rich and poor, a demarcation line of status and class but again ‘an English thing’. Those with the TVs changed their relation and annexed themselves with world ‘English and Europe’ with talks of new gods like ‘Maradona, Jackson and Rambos’. Others were left with chances of glimpses from ‘others’ TVs and with their old gods without a face and glamour’s of the screen. Here god became a ‘rich thing’ adorned in the attires the king, but revealing through the marvels of the science, without which the revelation was impossible.

Read more »

Posted in: essay

गुरु र ज्ञान

संविद घिमिरे

जीवन त यो छैन कतै शिक्षा बिना पूर्ण,
शिक्षाले ज्ञान दिन्छ सही बाटो रोज्न।
गुरुले ज्ञान दिन्छन् हर शिष्यलाई,
उपदेश मानी लिन्छन् जीवन पुर्ण गर्नलाई।
जीवनमा गाँसिइन्छन् ज्ञान दिने गुरु,
विद्या अर्थी हामी सबै ज्ञानसँग रमूँ।
गुरु सँधै प्रेरित गर्छन् सत्कर्म नै गर्न।।
हाम्रो लागि शिक्षा दिने मात्र हुन्नन् गुरु,
साथीभाई पनि हुन् ज्ञान साट्‌ने गुरु।
गुरुसँग हाम्रो नाता हुनुपर्छ अटुट,
शिक्षा पनि हामीसँग हुन्छ सँधै मजबुत।
पैसा तिरी किनिदैन ज्ञान जस्तो चीज,
छरिन्छ यो जताततै मानिसको माझ।
चिन्न सके यसको गुण पुगिनेछ माथी,
नचिने त रहनेछ जति थियो त्यत्ति।
बाटो हिड्दा जीवनमा अनगिन्ती मोड,
गुरु ज्ञान पाएर नै जित्न सक्छौ होड।।

सेन्ट जेभियर्स स्कूल
कक्षा ८ 'ए'
गोदावरी, ललितपुर।

Read more »

Posted in: बाल कविता

गजल

तीर्थ विष्ट

सुनै हौ तिमी खार्नु नपर्ने
मसँगै छ्यौ चहार्नु नपर्ने

यो रुखो मनमा पनि फैलने
दुबो हौ तिमी सार्नु नपर्ने

स्वर्गमा भए, के गर्थे खै ?
धर्तीमै छ्यौ झार्नु नपर्ने

उत्सब हौ मेरो जिन्दगीलाई
सधैँ भए'नि टार्नु नपर्ने

(केही समयको बनबासपछि हामी फेरी उपस्थित भएका छौ, अबको दिनमा कलेजकलमलाई निरन्तरता दिने प्रणका साथमा। कलेज कलम।)

Read more »

Posted in: गजल

अनि...

रञ्जु रेग्मि

अनि... कथासंग्रह इल्या भट्टराईको तेस्रो कृति हो। लेखिकाका यसअघि दुई कृतिहरू मन मनै त हो (कथासङ्‍ग्रह) र लफबराको वरिवरि (यात्रा संस्मरण) प्रकाशित भइसकेका छन्। यस कथा सङ्‍ग्रहमा १७ वटा कथाहरू सङ्‍ग्रहित छन् जसले मानवजीवनका भिन्न(भिन्न पक्षलाई उजागर गरेका छन्। अनि... कथा सङ्‍ग्रह मूलत: मनोविश्लेषणात्मक कथाहरूको सङ्‍ग्रह हो जसमा लेखिकाको भुकाव पारिवारिक जीवनका विविध स्वरूप, सम्बन्धतर्फ रहेको भान हुन्छ। यस कृतिमा सङ्‍ग्रहित अधिकाङ्‍श कथाहरू पारिवारिक जीवनकै सेरोफेरोमा रचिएका छन्।

भनिन्छ, यो समग्र सृष्टि नै माया प्रेममा अडेको छ। सृष्टिक्रमलाई निरन्तरता दिन माया नै एउटा आधारको रूपमा रहेको छ जुन समय, परिस्थिति अनि व्यक्तिअनुसार बेग्लाबेग्लै रूपमा प्रस्फुटित हुन्छ। चाहे त्यो पारिवारिक होस्, प्रणयसूत्रको अर्थमा होस्, चाहे हार्दिकता वा मित्रताको सम्बन्ध नै किन नहोस्, हरेक क्षणमा र हरेक सम्बन्धमा मायाको अहम् भूमिका हुन्छ । सृष्टिचक्रको यिनै नियमबाट रचिएका झैं लाग्छन् कथाकार भट्टराईका कथाहरू। यस सङ्‍ग्रहको भूमिकामा लेखिकाले भनेकी छिन् "यस सङ्‍ग्रहमा समेटिएका कथाहरूले अहिलेको नेपालको सामाजिक परिवेशलाई दर्शाउने प्रयास गरेको छ । मूलत: मनहरूबीचको आपसी सम्बन्धलाई यसमा सङ्‍ग्रहित कथाहरूले केलाउने प्रयत्न गरेको छ।"

लेखिका आफ्नो प्रयासमा धेरै हदसम्म सफल लाग्छिन्। उनको आफ्नै बुझाइजस्तै यस सङ्‍ग्रहका कथाहरूले मानिसका मनस्थिति, अन्तरसम्बन्ध नै केलाउन खोजेको देखिन्छ जुन बेग्लाबेग्लै रूपमा प्रस्तुत छन्। कहिले धन कमाउन आफ्नो परिवार छाडेर विदेशिएकी नारीको पर-पुरुषसँगको बाध्यात्मक यौनसम्बन्धबाट उब्जिएको मनस्थितिको रूपमा त कहिले आफ्नो बुवालाई भन्दा बढी महत्व दिएर आदर्शको रूपमा लिएको मान्छेद्वारा उस्की छोरीको सुसारेको रूपमा राखेपछि उत्पन्न बालमानसिकताको रूपमा।

सङ्‍ख्यात्मक रूपमा कथा धेरै छैनन् तर गुणात्मक हिसाबले हेर्ने हो भने सबै कथा उत्तिकै महत्वपूर्ण लाग्छन्। देशभित्रका मानिसबीचको सम्बन्ध, परिवारिक प्रेम मात्र नभएर प्रवासी नेपालीहरूको मनस्थिति साथै विदेशीहरूको जीवन अनि पारिवारिक सम्बन्धका विविध आयामहरूतर्फ समेत भट्टराईका नेपाली आँखा परेझैं लाग्छ । एउटा चाखलाग्दो कुरा, यस सङ्‍ग्रहभित्रका कथाहरूमा पुरुष मनस्थिति भावना पनि प्रकट भएका छन्। पुरुष दृष्टिकोणबाट पनि प्रेम, पश्चाताप अनि लज्जाबोध गरिएका भाव व्यक्त भएका छन्। जस्ले पुरुषहरू पनि संवेदनशील, भावुक हुन्छन् भन्ने सन्देश दिएझैं लाग्छ ।

११६ पृष्ठमा सङ्‍ग्रहित कथाहरूले समग्रमा नेपाली समाजका जीवनका विविध स्वरूप, प्रवासी नेपालीको भिन्न-भिन्न परिवेशको जीवन भोगाइको मानसिकता साथै गैर-नेपालीको मनस्थिति उजागर गरेको छ । मानवीय अन्तरसम्बन्धका विविध पक्षहरू बुझ्न, भिन्न परिवेश माझ जकडिएको मानव मस्तिष्क, संवेदनाको अध्ययन र विश्लेषण गर्न यो पुस्तक उपयुक्त। यसको मूल्य रू. १००/- रहेको छ ।

Read more »

Posted in: पुस्तक चर्चा

गीत

बिकास तिवारी

पछौरीको कुना समाई तिमी छेउ बस
हाँस्दाखेरी जून जस्ती मुसुमुसु हाँस

तिमी हिड्दा सधैं लाग्छ स्वर्गकी परी
तिम्रो माया राख्छु सँधै मेरो मुटुभरि
आकाश जस्तो मन तिम्रो चन्द्रमाको बास
हाँस्दाखेरी जून जस्ती मुसुमुसु हाँस

तिम्रो स्वागतमा देख्छु फूल फुलेका
तिम्रो माया पाउन संसारभरि डुलेका
तिम्रोलगि जहिले पनि बन्न सक्छु दास
हाँस्दाखेरी जून जस्ती मुसुमुसु हाँस

Read more »

Posted in: गीत

आदिम सन्दर्भ

प्रिय संवेदन !

'जीवन' नामको घटनामा आज मेरो आदिवासी मनको आज्ञानुसार एक रोमाञ्चकारी कथा वाचन गरिरहेछु-

एकादेशमा तिमी थियौ, म थिएँ र हाम्रो आदिवासी मन थियो, सप्रसङ्ग-अप्रसङ्ग हाम्रा आदिम प्यासहरू थिए, आदिम सम्बन्धहरू थिए, आदिम स्वप्नहरू थिए र आदिम आँसुहरू थिए । शिरीषका प्रेमिल फूलझैँ निलाम्मे प्रीत फुलेजस्तो त्यस शालीन प्रदेशमा वासन्ती सौन्दर्य ढकमक्क फुल्थे । शुभ सन्देशजस्ता पाहुनाहरू सकुशल आउने-जाने गर्थे । साप्ताहिक हाटबजारमा प्रेम, सद्‍भाव र समर्पणका कवितावाचन गरिन्थे । धर्म, दर्शन, इतिहास, राजनीति, अर्थनीति, शिक्षानीति, कुटनीति, संविधान, कानुन सारा केवल महत्त्वाकाङ्क्षी बादशाहका दुःस्वप्नझैँ बडो हास्यास्पद लाग्थे । आदिम नीला दहहरूमा प्रेमको सम्भ्रान्त पहेलीझैँ गन्धर्वहरू मस्त पौडिन्थे । गुफा र ओढारहरूमा आँखाभरि जूनतारा भित्रयाएर प्रकृति र पुरुष सम्भोग गर्थे, सङ्गीतबद्ध हुन्थे र जन्माउँथे अहङ्कारहीन भविष्य !

त्यस देशमा रुसोले गाई चराएका प्रमाणहरू थिए हामीसित । कृष्णले बजाएको बाँसुरीको धुन त्यहाँका पहाड, चरा, पुतली, झरना र नदीहरूलाई कण्ठस्थ थियो । कहिलेकाहीँ बाटो भुलेरै पनि कोलम्बसको आत्माले प्रवेश गरेको तथ्यसमेत हामीसित थियो । फ्रायड मनोविश्‍लेषण गर्नुभन्दा आत्मविश्‍लेषण गर्दै आमा, दिदी, बहिनी र पत्‍नीलाई समेत ससम्मान प्रेम गर्थे र बाबु, दाजु, भाइ सारालाई आलिङ्गन गर्थे । कार्ल माक्स कहिले बारीमा डल्ला फोरिरहेका हुन्थे त कहिले मजदुरको थोत्रो झोला बोकेर जङ्गलतिर पस्थे र झोलाभरिभरि जङ्गली फल र फूलहरू बोकी गोधूलि साँझमा घर फर्कन्थे ।

त्यस देशमा नित्से ईश्‍वरमृत्युको दुखद् समाचार लिएर आउँदैनथे, बरु उनी साहिँलीलाई 'प्रेम गर्छ'को सुखद् समाचार भन्न चौतारीमा पर्खी बस्थे । बुद्ध दङ्गदास भएर काखमा आफ्नो ईश्‍वरजस्ता अबोध नानी खेलाइरहेका हुन्थे । क्राइस्ट, बुद्ध, कृष्ण र मोहम्मदहरू बाइबल, त्रिपिटक, गीता, कुरान एकै ठाउँ राखेर शुभकामना आदान-प्रदान गरिरहेका हुन्थे । आतङ्कवादीहरू बमबारुद नभएर फूल लिई हिँड्थे र प्रिय र प्रियाहरूको निजी स्वप्नमा कोमल आतङ्क फैलाउँथे । सुकरात बाख्रा चराएर फर्कन्थे र साँझपख छिमेकीहरूसित अँगेनाको वरिपरि बसेर तारादेवी, नारायणगोपाल, अरुण र अरूणाहरू मोजार्टले सङ्गीत भरेको लोकगीत सुनाउँथे । बाङ्देलहरू आफ्नै भित्ता र आँगनहरूमा इन्द्रेणीरङ्ग भर्थे । वेदना र आँसुहरू क्षितिज पर-पर घुम्न जान्थे र सपनाहरू बोकी आउँथे । सार्त्र र सिमोन छुट्टी मनाउन कहिलेकाहीँ त्यहाँ झुल्किन्थे । निर्मल वर्मा, अमृता प्रीतम आ-आफ्नो एकान्त झ्यालमा बसेर सधैँ-सधैँ सूर्योदय र सुन्दर सुर्यास्त हेर्थे । हामीसित उपलक्ष्यहीन उत्सवहरू थिए । देश ऐश्‍वर्यशाली थियो र हाम्रो हृदयमा प्रीतिकर ईश्‍वरको जन्मजात ठेगाना थियो । सभ्यता हाम्रै आदिवासी मनजस्तो जीवन्त थियो । पारिजात, देवकोटा र शङ्करहरू हामीलाई यही कथा भनिरहेका हुन्थे ।
***

यतिखेर भर्खर हामी स्वप्नसिँढीबाट धरातलमा ओर्लेका छौँ । हाम्रो आदिवासी मन, प्यास, सम्बन्ध, आँसु र स्वयम् सुखद् स्वप्नहरू शिरीषको फूल बारुदले भुइँभरि असरल्ल झरेझैँ काँचका टुक्रासरी अराजक छरिएका छन् । यात्रा रगताम्य छ ।

प्रिय संवेदन ! यतिखेर घाइते म निकै थाकेको छु । अब सम्हाल्ने जिम्मा तिमीलाई नै लगाएर तिमीबाट सुमधुर बिदा चाहन्छु र प्रकृतिको उही आदिम देशतिर फर्कन चाहन्छु !
***********************************************************************

Read more »

Posted in: निबन्ध

Trance

-Rajju Dangol

When I woke up, I realized the blazing sun was already above the soothing mountains and the twittering birds nearby my window were singing the onset of dawn. The soothing breeze, the chilly sensation of the morning, and the knock on my door (by my mother) was the reason why I opened my eyes to embark on yet another day full of incidents that were about to happen!

Getting done all my morning routine I walked from home to head my workplace at around 9:30.

A place not so far from where I live is a place where the Tuk-Tuk stop is. I walk to get there each day to become a part of a busy crowd waiting for a vehicle’s (Tuk-tuk) arrival. And when it finally does, it looks as if the swarm of killer bees darting at one prey. They jump, bash, and some even bruise themselves just to get their buttock placed in an uncomfortable rigid seat, and reach to their separate destinations. The cause of the rush: few medium, more passengers. Everyday it’s the same!

Being witty, I waited a little ahead than the place where the vehicle really stops, luckily the driver stopped for me when I gave him a signal to stop. Quickly I hurried to secure my seat and then took a fine sigh of relief, deeper and longer than usual one. When we reached the stop, the same swarm of hungry for vehicle humans charged to get their seat. Finally after the settlement of the instability and everybody getting their place, driver started the ride and we were soon on our way.

With a slow and noisy sound it started and soon began to swing from one side to the other. It was just like the lullaby and sway of the crib, I started daydreaming with the rhythm of to and fro.


Together a brother and a sister were walking on their way to reach home. They were walking side-by-side, step-by-step matching their legs left after right, amused of what they were doing as one. They didn’t see anything except their face and their smile in midst of huge crowd with whom along side they were gaiting.

They had to pass through the sacred relics filled with ancient temples, and holy shrines to reach their home. They both were fond of the religious surrounding and the architectural masterpieces carved in the temples. Soon breaking the pleasurable moment with his thought, he told his sister:

“Sister, look at those wooden panels and the beautiful sculptures carved on it, I’m really astounded by the fact that these marvelous carvings were accomplished 500 yrs ago.”

“Yes, I agree!”

Counting some of her own views on the same topic she added,

“Look brother the wind chimes lined up in the edge of the roof, the ‘tundals’ placed to hold the roof; the brackets used just above the doors and window, and the windows carvings. They all insert incredibility in the assembly of these temples.”

He agreed silently shaking his head, and gazed in peace taking pleasure in the spectacular view of remaining examples. He then took hold of his sister’s one of the finger and soon they began to swing their hands back and forth. And back again the same laughter filled the surrounding.

But the Dream didn’t last long…

Soon I roused from the daydream with another one of the swing of the Tuk-Tuk and the bang on my head on the roof. I looked around holding my head with an expression of pain; I found couples of passengers on the vehicle were staring at me feeling me,

One of them even asked, “are you okay brother?” and I replied, “I’m ok. Thanks.”

Shortly after that, I forgot what happened and others drowned in their own thoughts. Then I began wondering that those, the same hungry-for-vehicle humans, whom I considered the killer bees, were with me silently waiting their turn for their stops. They looked peaceful and still. Everyone was nicer rarely having any sign of conversation.

Looking outside the window, I thought about the day-dream I just had, I couldn’t believe I half slept. However when I gave it a second thought I found, it was a pleasant dream after all. The boy character somehow resembled my character and the girl my sister.

I memorized my sister and me walking as identical as what I saw in the dream.

I began thinking about the day when one interesting incident followed us to our place. Way back to our home, sis and I were having conversation regarding the breed of dogs. I remember myself saying,

“You know these street dogs have a very strong immunity power, because they survive with greater challenges in life rather than domestic dogs. Anyway I really don’t prefer these dogs as my pet! Hey sis, do you happen to know about ‘Airedale terrier’? It’s one among the most active dog breed, in the world! I’d some day, like to have an Airedale as my pet; I really love these dogs!”

While she was listening silently and agreeing positively shaking her head, I saw her anxious face wanting more of what I said, so I continued, “and do you know that these dogs really are smarter than the dog we have at our home.”

Suddenly she interrupted, and pointed her hands towards a dog. And asked if I knew what breed that dog was of, as it appeared a little different than normal street dogs. When I turned toward where she was pointing I was amazed and shockingly surprised!

“My goodness! What’s this? It’s a terrier!” was something that I reacted. I was happy to see the dog that time; actually it looked much like an Airedale but was little smaller. He was absolutely delightful cuddly specimen I’ve ever seen amongst the street dogs. His magnetic eyes and long furry hair with dark black spots in its body attracted my sister and me.

I analyzed and said, “may be he has ran out of his place or may be his owners got rid of it as it grew old.” I could say that because I always was interested in dog research. I always watch dog programs in ‘National Geographic’ and ‘Animal Planet’ and more than that I have experience of breeding dogs. I was startled by the fact that a dog so lovely could be thrown out just because he is in his old age.

However, before he could get out of sight, I quickly called that dog and gave him a piece of biscuit I was about to eat; I realized he was really hungry, probably since a day or two. So, we decided to give him a whole packet of biscuit.

Even my sister was happy at least to imagine how an Airedale terrier looked like and she said, “hey I think with the characteristic resemblance I think a dog in my office must be a terrier as well.”

“It so much looks like him you know” she added.

After feeding him, we were absolutely satisfied of what we did and shortly after we started walking back again. Sis agreed on what I previously said about the active and stuffs. But no matter what, I couldn’t keep myself from thinking about the dog and I was pretty sure that my sis was thinking about him too. If it were possible we would have adopted him. But as we had already couple of pets we knew that we couldn’t afford it to.

Nonetheless, it was an incredible experience. In no time, a bark of a dog took our attention towards it. We turned around and it was none other than the dog fed some fifteen minutes earlier or so. That was a second element of surprise for us! When we turned around we could see happiness in his eyes. He wagged his tail and licked my hand whenever I stopped patting his head. We tried ignoring him, but it wasn’t of use. He didn’t stop following us. Huge crowd, and other street dogs were creating some difficulties yet he managed finding us any way. We did all we could to scare other dogs away from biting him and stopping for him, we didn’t want to lose him and it was some interesting thing that my sister and I did. The wagging tail and the licking kind if hypnotized us. We discussed and finally decided to adopt him anyway. But to do that; we had to persuade our dad, we knew it was a difficult job!

Finally, we reached home and we were really happy that he followed us to our home. We ran to dad and started pleading. At first he didn’t grant our wish but soon after telling him all about what has happened and what are the advantages of owning a terrier he reluctantly had to agree. We were happy really happy! I rushed out to get him but found that he was nowhere to be in sight! I ran here and there to search for him but my entire struggle to find him was nothing except the absolute failure.

I returned sad and told my sis that he went missing. With that I started thinking the marvelous time we had with him. Sure it was a good time! It was an experience of a lifetime…

After few days, I found that dog was there at the same place where we first saw it. I was dumbfounded again! I at least was happy to see him doing okay. I called that dog and gave him some food but this time he didn’t follow me. I thought he felt we were like the other humans after all.

To my astonishment, I saw him again the next day. For a moment I waited him to get up for me. It was lying sadly in a corner of a street…the other surprise for me was that it was dead already!

It was one of the most painful experiences I had. It was terrible to see him that way. Some drops of tear came out of my eyes. I was watching him from a good distance because some municipality guys were about to take his dead body.

Finally, he was out of my sight. All I was left with was a emotional moment we had with him. After returning home I told all about my experience. She was sad as well, she was really sad!


These memories about that day, was interrupted by the driver of that vehicle saying, “brother! We’ve reached the last stop where are you getting off?”

To my surprise, I was lost in thoughts yet again! I rushed for my job with a heavy heart. In fact, I also was late for my office.

At office now, with no works, today, I’m writing about that unforgettable experience.

It’s now 5:12 hrs already and I think I will return home now…

My God…days are getting shorter, aren’t they!

****************************************************************

Read more »

Posted in: Story

मान्छे अनि फेरि मान्छे

- किशोर न्यौपाने 'यदु'

समयका
कलेटी परेका काँचुलीहरू
ओछ्याएर फलैंचामा
मेरी हजुरआमा
आँसुसँगै कात्‍नुहुन्छ
जिन्दगीको ए-को-हो-रो
परिभाषा ।

विचलित नबनी कत्ति पनि
जब
नबुझिने अनुहारमा खुम्चिएका रेखा देखाउँदै
पढ्नुहुन्छ एक अनुच्छेद वर्तमान
अनि मलाई लाग्छ-
उस्तै रहेछ बाँच्नुका रुटिनहरू
हिजो, अस्ति र आज ।

तर
भिरालो खुट्टाहरूले समाएर गन्तव्यमा
अहँ, गर्न सकिने रहेनछ सफलताको दस्तखत
त्यसैले होला
उहाँ भन्नुहुन्थ्यो-
सपनाको महल र खरानी मानसिकता
उस्तै-उस्तै हो नानू !

मेरी हजुरआमाको आग्रह र सल्लाहमा
त्यसपछि मैले कहिल्यै देखिनँ सपना,
आजकाल गर्व लाग्छ
सपनाको राजनीति नगरीकनै
म मान्छे बन्न सकेको छु

साँच्चै
कति गाह्रो हुने रहेछ हगि
मान्छेजस्तै मान्छे बन्नलाई ।

- आरुपोखरी ७, गोरखा ।

Read more »

Posted in: कविता

मुक्तक

आशमा लेखें
विश्वासमा लेखें
थाहा छ,
तिमीलाई मैले
बुढासुव्बाको बाँसमा लेखें ।।

रमेश
इलाम

Read more »

Posted in: मुक्तक

काठमाडौँको गाइजात्रा

तस्वीरः अभिनय र सन्तोष सागर, कलेजकलम।

Read more »

Posted in: तस्वीर

समयबारे बेखबर समय

-जय गौडेल

यो,
एउटी कुमारी
कुमारीत्व बचाउनको लागि
वेश्या,
अनि
एउटी वेश्या
वेश्यात्व बिकाउनको लागि
कुमारी बनेको समय हो

यो,
शान्तिको निमित्त
बुद्धले बन्दुक बोकेर
क्रान्ति गरेको समय हो

यो,
मान्छेले
मान्छे-मान्छेको माझमा
मान्छे खोजेको समय हो

यो,
समयले समयलाई
समय सोधेको समय हो ।

-स्याङ्जा ।

Read more »

Posted in: कविता

BAD POLITICS

Shrijana k. c.


"Politics is a bad game",
always we were listen this as canon,
Everyone while born brings its name,
but never we implement only we assumed.

As development of destruction got fame,
but instead had to be learned as life canon,
Everyone can sit on chair of it as same,
never its own path is assumed,

We work for goodness though we are tame,
ethics is not only from our party canon,
why our opponent doesn't feel shame,
declaring our hard work as their own assumed.

Now, this generation will try though will be lame,
will change definition as critics from canon,
Never will remain just fame of respected Mr. Zame,
But, play politician from own place, will close all assumed.

Read more »

Posted in: poem

अन्यौल ...

एन. एस. डी. 'संघर्षी'

जिन्दगी मसँगै दौडिरहेछ
या म जिन्दगीसँगै दौडिरहेछु
थाहा छैन या त समयसँगै दौडिँदैछु
या समय मसँग हिँडिरहेछ
अनभिज्ञ छु म कोसँग हिँडिरहेछु
गन्तव्यको कुनै ज्ञान छैन
म कहाँ पुग्दैछु एक्लै विरहीबनी
आँसु म सँगै बग्दैछ या
म आँसुसँगै बगिरहेछु
थाहा छैन या त सँगसँगै बग्दैछु
या आँखा मात्र रसाइरहेछ
बेखबर छु म कोसँग रोइरहेछु
म किन रुदैछु हृदय रित्तिने गरी

ग्वार्को, ललितपुर

Read more »

Posted in: कविता

गजल

शून्य प्रकाश

सयौँ जुनी हैन एउटै जुनी दिए पुग्छ ।
बरदानमा प्रभु मलाई उनी दिए पुग्छ ।

प्वाँख देउ पन्छी जस्तै उड्न पाउँ भन्दिन म
पिँजडामा उनीसँगै थुनिदिए पुग्छ ।

स्वर्ग कस्ले देख्या छ र भोलिको भर हुन्न
यही धर्ती यही आकाश मुनी दिए पुग्छ ।

यति दिने वाचा गर अरु केही माग्दिन म
'शून्य' मनको यौटै बिन्ती सुनिदिए पुग्छ ।

Read more »

Posted in: गजल

हिन्दीमा सपथ, सडकमा धुवाँ

गणतान्त्रिक नेपालको प्रथम उपराष्ट्रपतिले हिन्दी भाषामा सपथ लिएपछि काठमाडौमा त्यसको विरोधमा देखिएका केही झलकः


तस्बीरः कैलाश राई, कलेजकलम ।

Read more »

Posted in: तस्वीर

यो काठमाडौँ

जनकराज सापकोटा

राजधानीको वर्णपटमाथि उभिनुको भ्रम पालेर
मात्तिएको छ, सिङ्गो काठमाडौँ
यो भाले काठमाडौँ
यो पोथी काठमाडौँ
यो सहवास गरेरै सिङ्गै युग बिताइदिन्छ
अलिकति भ्रमजस्तो
अलिकति यथार्थजस्तो
बुढो भए पनि आँखाभरि वैश पालेर बसिदिन्छ
यहीँ कहीँ कतै
तानिरहेछन् एक हुल दुर्योधनहरू
द्रौपदीको साडी
हीँ कहीँ कतै
गाइरहेछन् एक हुल मानिसहरू
राष्ट्रियताको गीत
यो सङ्‍गति हो कि विसङ्‍गति ?
बेपरवाह, बेमतलव
राजधानीको जामा पहिरिएर
बाँचिदिन्छ सिङ्गो काठमाडौँ
सहरभरि थुप्रिएका सबै भ्रमहरू
उत्तर-आधुनिक यथार्थहरू हुन्
‍सहरभरि थुप्रिएका सबै मिथकहरू
उत्तर-आधुनिक जीवनहरू हुन्
जे भएपनि जस्तो भएपनि
सबैलाई गम्लङ्ग अँगालो मारेर बसिदिन्छ
यो भाले काठमाडौँ
यो पोथी काठमाडौँ
यो नपुँसक काठमाडौँ

गीतानगर, चितवन,
हाल: काठमाडौँ
janak_rasa2000@yahoo.com

Read more »

Posted in: कविता

नयाँ नायकको खोजीमा

घिमिरे युवराज
आन्द्रेया- (ढोकामा उभिएर) नायक जन्माउन नसक्ने राष्ट्र दयनीय हुँदोरहेछ !
ग्यालिलियो- त्यसो होइन आन्द्रेया, नायकको खाँचो भएको राष्ट्र दयनीय बन्दो रहेछ ।

संसारमा जतिपनि नायकहरु हामीले पाएछौं तिनको जन्म बढो कठिनसँग भएको छ। त्यसरी नै अनेकौं त्रासदि, अन्धविश्वास र धार्मिक जडताबीच जन्मिएका संसारकै महान् वैज्ञानिक, विचारक, सत्यवादी, नायक हुन् ग्यालिलियो ग्यालिलेइ। यिनको जीवनी पढ्दा लाग्छ समाज सधैं नयाँ नायकको आगमनका लागि अतुर छ तर त्यही समाजले नायकको जन्म हुनुभन्दा अगाडि नै बारम्बार अवैधानिक गर्भपतन गरिरहेको हुन्छ। त्यसैले देशमा नायक जन्मिन समय लाग्छ। हामी पनि यतिखेर नयाँ नायकको प्रतिक्षामा छौं। देश नै त्यसैको प्रतिक्षामा छ।

तिनै महान् व्यक्तित्व ग्यालिलियोको जीवनीमा आधारित ब्रेटोल्ड ब्रेख्तको नाटक हो ग्यालिलियो। यस नाटकको नेपाली अनुवाद "पृथ्वी घुमिरहेको छ" भर्खरै बजारमा आएको छ। अनुवादक हुन् होमर श्रेष्ठ। संसारमै प्रसिद्ध यस नाटकको नेपाली अनुवाद पढिसकेपछि मलाई लाग्यो यो कृतिको विक्री अत्याधिक हुनु पर्थ्यो। बढी विकेका किताबको दाँजोमा यो कृति पनि आउँनु पर्थ्यो। यसका केही कारण छन्।

खगोल शास्त्रका सम्बन्धमा नयाँ विचार दिने दार्शनिक गिओर्दानो ब्रुनो (१५४८-१६००) जसले अरस्तुका सिद्धान्तमाथि प्रश्न चिन्ह उठाएका थिए। ब्रुनोलाई ६ वर्षसम्म बन्दी बनाइयो र आफ्नो सिद्धान्त र विचार फिर्ता नलिएपछि बाइबलविरोधी अनैतिक विद्रोहीको अभियोग लगाएर जिउँदै जलाइयो। एउटा नयाँ विचारकलाई तत्कालीन रोमन क्याथोलिकहरुले त्यति क्रुर सजाय दिएको समाजमा अर्को एउटा विचारक ग्यालिलियो (सन् १५६४-१६४२) उदाइरहेका थिए। ग्यालिलियोको जन्म इटालीको पिसा भन्ने सहरमा भएको थियो। तत्कालीन क्याथोलिकहरु बाईबलभन्दा पर्तिर गएर सोच्नु ईश्वर र जिजस्को अपमान ठान्दथे। र, रोमन क्याथोलिक चर्चको पृथ्वी अटल छ अर्थात सूर्यले पृथ्वीको परिक्रमा गर्छ भन्ने धार्मीक विश्वासलाई तोडेर बैज्ञानिक आधारका साथ सूर्यलाई फन्को मार्दै पृथ्वी घुमिरहेको छ भन्ने तर्क प्रस्तुत गरिरहेका ग्यालिलियोले आफ्ना नविन र वैचारिक विचारहरुकै कारणले धेरै धम्की र यातना खेप्नु पर्यो। यिनै महान नायकका बारेमा केन्द्रित ब्रेख्तको नाटक ग्यालिलियोले सँधै नयाँ विचार र युगको आह्वान गरेको छ।

नाटकमा एउटा प्रसंग छ– ग्यालिलियोले शक्तिशाली दूर्विन बनाउँछन् र दरबारका उच्चपदका कारिन्दा तथा अन्य क्याथोलिक दार्शनिकहरुलाई दूर्विनबाट हेर्न आग्रह गर्छन्। जुन दूर्विनबाट आकासका हजारौँ ताराहरु नजिकै देखिन्छन्। तर, पुरानो सोचाई र धर्मको जडका कारणले तिनीहरुले दूर्विनबाट हेर्न मान्दैनन्। बरु दूर्विनबाट हेर्दै नहेरी उल्दै ग्यालिलियोको भ्रमपूर्ण साधन भनेर आरोप लगाउँछन्। ती क्याथोलिकहरुले दूर्विनबाट नहेर्नु नाटकमा ठूलो प्रतीक हो। संसारमा अन्य धेरै मानिसहरु नयाँ चेतना, नयाँ धारणा, नयाँ दृष्टिकोण र विज्ञान रुपी दूर्विनलाई क्याथोलिकहरुले जसरी नै लत्याइरहेका छन् भन्ने अर्थ लाग्छ। नाटकमा अन्य धेरै यस्ता सान्दर्भिक विचारहरु छन् जुन हाम्रै जीवन र समाजसँग ठ्याक्कै मेल खान्छ। नेपालको वर्तमान परिस्थितिसँग पनि ठ्यक्कै मिल्दो लाग्छ।

ग्यालिलियो एपिक नाटक हो। जसलाई नेपालीमा काव्य नाटक भनेर चलाइएको छ। चलनचल्तिमा हिजोआज ब्रेख्तियन शैली पनि भनिन्छ। एपिक नाटकका केही विषेशता छन्। विभाजित दृश्यहरु, गीतको प्रयोग, कवितात्मक सम्वाद, हाँस्यव्यङ्ग्यको मिश्रण आदि। ग्यालिलियो नाटकमा १४ वटा दृश्यहरु छन्। नाटकमा हरेक दृश्यको सुरुवात र अन्य गीतबाट भएको छ। हरेक दृश्यका घटनाक्रम यथार्थपरक भएपनि हरेक चरित्रले बोल्ने सम्वादहरु दार्शनिक बाँणी जस्ता र लयदार छन्। र, एकपात्रले अर्को पात्रलाई सिधै नभइ व्यङ्ग्यात्मक रुपमा छेडखानी गर्ने र चित्त बुझ्नेगरी हाँस्ने परिस्थिति र सम्वाद प्रसस्त छन्।

ग्यालिलियो जर्मन भाषामा लेखिएको नाटक हो। ब्रेख्तले यसलाई तीन पटकसम्म पूर्नलेखन गरेका रहेछन्। पहिलो पटक डेनमार्क (सन् १९३८-१९३९)मा, दोस्रो पटक अमेरिका (१९४५-१९४७) र तेस्रो पटक बर्लिन (१९५४-१९५६)मा लेखिएका फरकफरक संस्करणका विशेष अर्थहरुलाई होमर श्रेष्ठले आफ्नो अनुवाद पृथ्वी घुमिरहेको छको भूमिकामा खुलाएका छन्। होमरको अनुवादमा धेरै कुरा छन्। १८७ पृष्ठ मोटो कृतिमा होमरले लगभग आधा कृतिलाई इतिहास र विश्लेषणमा खर्चिएका छन्। त्यसैले यस कृतिको पहिलो लोभलाग्दो पक्ष यही हो। भूमिकाका लागि होमरले धेरै दु:ख गरेका छन्। तत्कालीन रोमन क्याथोलिक समाज, दार्शनिक ग्यालिलियो र तत्कालीन समय, ब्रेख्त र इपिक थिएटर, नाटक ग्यालिलियो र यसको मञ्चनदेखि नेपाली समाजमा यसको सान्दर्भिकतासम्म प्रस्तुत उक्त भूमिका नेपाली रङ्गमञ्चका विद्यार्थीहरुका लागि अत्यन्तै उपयोगी छ। मैले पहिलो पटक २०६० सालमा महेश दत्तको हिन्दी अनुवाद 'गेलीलिओका जीवन' पढेको थिएँ। तर, दत्तले कुनभाषाबाट अनुवाद गरे भन्ने कुरा आफ्नो अनुदित कृतिमा प्रस्ट खुलाएका छैनन्। दोस्रो पटक लग्टनको अंग्रेजी अनुवाद ग्यालिलियो पढ्न पाएँ। तेस्रो पटक पढेँ होमरको सुन्दर अनुवाद पृथ्वी घुमिरहेको छ।

तर, होमर श्रेष्ठले धेरै कृति र स्रोत जुदाएर यसको अनुवाद गरेका रहेछन्। उनी जर्मन भाषाका ज्ञाता भएकाले पनि उनका लागि सम्भावना धेरै रहेछ। होमरको नेपाली अनुवाद ज्यादै सरल, चुस्त र मिठो लाग्छ। उनले यति दु:ख किन गरे मलाई थाहा छैन। एउटा कृति पढ्दा यतिधेरै सूचना र ज्ञान पाएका कमै कृतिहरु छन् मेरालागि। साहित्य पढ्ने अन्य पाठकहरु जो नयाँ युग मन पराउँछन् तिनले पनि पढ्नै पर्ने कृति हो यो। विश्वविद्यालयको पाठ्यक्रममा पनि यो नाटक छ। विद्यार्थीहरुका लागि पनि होमरले गरेको नेपाली अनुवाद र उनको भूमिका पढ्नै पर्ने कृति बनेको छ। नाटकमा रहेका गीतको नेपाली अनुवादमा भने होमरले गीतको लयलाई भन्दा अर्थलाई बढी जोड दिएका छन्। गीतको लय र छन्द भने भताभुङ्ग भएको छ। नाटकमा प्रत्येक गीतको महत्व छ जसले नाटक मञ्चन र कथाका लागि ठुलो मद्धत पुर्याउँछ। गहिराइ तातो-तातो, उचाइ चिसो-चिसो छ, टोलटोलमा हल्लीखल्ली, दरबार सुनसान छ।

yubaraj.ghimire@gmail.com

Read more »

Posted in: पुस्तक चर्चा

Feather

-Rajju Dangol

I'm Warm; I'm Tender, who dreams of Height
My touch, my weight is lighter than light
I float, I'm joyous: the fun is my diet
My fur, my coat is shining ever so bright
Adore me, admire me, and never let me go
Hold me, cling to me, and gently touch to show
The sentiments we share expand and grow
Embrace me I'm yours, in you top to be

When climate is extreme and cold every where
I'll be there as shield protecting you all along
Affecting you with affection, the defense pleasant and strong
I'll be there supporting you, strengthening your vein, heart
I'll be there with you when broken in million shards
I'll be there with you always, beating your heart
Cause I'm your Feather always there as your part

Because I'm your Feather always there as your part...

Read more »

Posted in: poem

किन सकिन मैले ?

रोशना महर्जन
हामीबीचको सम्बन्धको चर्चा परिचर्चा हुँदा
किन समाज सामु एउटा नाम दिन सकिन मैले

भावविह्वल तिमी आतिई कहालिएर रुँदा
किन निर्भीक भई तिम्रा आँसु पुछ्न सकिन मैले

बेदाग तिम्रो व्यक्तित्वमा चरित्रहीनताको दाग लाग्दा
किन तिम्रो पवित्रताको वकालत गर्न सकिन मैले

हामीबीचको नातालाई नाजायजको संज्ञा दिँदा
किन जायज भनी प्रमाणित गर्न सकिन मैले

तिमीमाथि हजारौ प्रश्न मिश्रित औँलाहरु उठ्दा
किन मौनता आफ्नो भंग गर्न सकिन मैले

कायरताको उपमा दिँदै तिमीले साथ मेरो माग्दा
किन हाम्रो मायाको समर्थन गर्न सकिन मैले

स्वच्छ प्रेमको निम्ति जीवन परित्याग तिमीले गर्दा
किन पापबोध गरी प्रायश्चित गर्न सकिन मैले


पुलचोक, ललितपुर

Read more »

Posted in: कविता

खेलौना !

भवसागर घिमिरे
दूधभात सेलाउन लाग्या बेलामा, केटा'टीले जिद्दी गर्दै बिलौना गर्‍या बेलामा, हामी तिनलाई भुलाउन खेलौना देखाउने गर्छौं। कुनै अमेरिकन खेलौना, कुनै ब्रिटीस खेलौना, कुनै चाइनिज, भारतीय, जापानीज यस्तै यस्तै खेलौनाहरु देखाएपछि त केटा'टी शान्त हुन्छन्। खेलौनासँग रङ्गिदै दंग पर्छन् अनि सेलाइसक्या दुध भात पनि खप्लाक-खुप्लुक्क खान्छन्। केटा'टीलाई खेलौनासँगै खेलाउने बानी परेका हामी, आफू पनि अरुका हातले खेलाइने गरेको सायदै पत्तो पाइरहेका छौं। हामी हर पाइलामा अरुद्वारा खेलाइने गर्छौँ, हर पल दोस्रो पक्षद्वारा पेलिने र ठेलिने गर्छौँ। लाछारिन्छौं, पछारिन्छौं अनि माथि उक्लने नाममा बजारिन्छौँ पनि। यो गरिब मुलुकका अति गरिब जनता हामी साँच्चै नै अरुका खेलौना भएका छौं। कठपुतली, भाँडाकुटी यी सब हाम्रा पर्यायवाची नाम भैसकेका छन्।

हामी धेरै त नेताहरुबाट खेलिने गर्छौं। हामी बीचकै नेताहरु जसका हामी गुडिया हौं। हाम्रा काँधहरुका सिँढी बनाएर उनीहरु चढ्‍ने गर्छन् सत्तासम्म। हाम्रा आवाजहरुका शक्ति बोकेर उनीहरु कुर्लिने गर्छन् सदनमा। हाम्रा पाइलाहरु घरि धकेल्ने गर्छन् त घरि बाँध्ने गर्छन् उनै। हामी मात्र कठपुतली हौं, धकेलिने, बाँधिने, टुट्‍ने र फुट्‍ने कामका लागि बनाइएका अरुका निम्ति। घरि फलानो र ढिस्कानो पार्टी भन्दै कुर्लिन्छौँ हामी, घरि निण्र्ाायक आन्दोलन भन्दै सडक ओर्लने गर्छौँ हामी। स्वतन्त्रताका नाममा छुट्टै राज्यको माग गर्दै संघर्षमा होमिन्छौं, गोलीले भुट्टिन्छौं, कुट्टिन्छौं र छुट्टिन्छौं हामी। हामीलाई तिमीहरु सिंह हौं गर्ज भनेर फुर्काइन्छ, हामी मख्ख पर्दै सडक ओर्लेर गजक्क फुलेर गर्जने गर्छौँ। हाम्रो गर्जाइसँगै नेताहरुको गर्जो टर्ने गर्छ। पुन: तिमीहरु बिरालाहरु हौं भनेर हाम्रो कान फुकिन्छ। हामी म्याउँ म्याउँ गर्दै सडकबाट फर्कने गर्छौँ। आफ्नै अँध्यारा खोपीहरुमा। खेलौना न हौं हामी।

कानुन पनि हामीलाई मात्र लाग्छ। जसको नाम बैंकको कालो सूचिमा हुन्छ, उनै काला काला गाडीहरु चढ्‍छन्। जो चिप्ला चिप्ला कुरा गर्छन् उनैले चिल्ला चिल्ला कार चढ्‍छन्। हाम्रा काम कुरा खस्रा छन्‍, खानपिन खस्रै छ। त्यसैले हाम्रा निम्ति मात्र खस्रा कानुन बनेका छन्। कृषि विकास बैंकको सानो ऋणमा साँवाको व्याज, व्याजको स्याज र स्याजको प्याज थुप्रिदा हाम्रा घर खेत लिलाम हुन्छन्। हाम्रा साना साना अपराधहरुमा हामीलाई दण्डित गर्न अग्ला अग्ला जेलहरु बनाइएका छन्। तर ठूला ठूला अपराधीहरु, देशद्रोहीहरु, हामीमाथि गोली बर्साउनेहरु, हामीलार्इ हर दिन तर्साउनेहरुका निम्ति न कुनै जेल बनेको छ, न कुनै नेल बनेको छ। यिनका अघि मल्लिक, रायमाझी जस्ता आयोगले त घुँडा टेके भने हाम्रो के नै लाग्छ र? ती कानुनभन्दा माथि छन्। राजा हटे पनि यिनै रजौटाहरुले राज्य गर्ने छन् यो देशमा, हामीलाई खेलौना बनाएर।

यो देशै यस्तै छ। कोही यहाँ हिरो हिरोइन बन्ने नाममा नाङ्गिन्छन्। कोही यहाँ विदेशिने नाममा नाङ्गिन्छन्। कोही मूल्य वृद्धि खप्न नसकेर ढाडैसँग बाङ्गिन्छन्। सर्टिफिकेटका खातहरु जम्मा गरेर बेरोजगारीको सञ्जालसँगै झाङ्गिन्छन् यहाँ कोही। सबै खेलौना बनेका छन्, बनाइएका छन्। खेलौना पनि साइज साइजका छन्। टाइप टाइपका छन्। रङ्ग रङ्गका छन्। विभिन्न पक्षहरुबाट खेलाइने गर्छन्। विदेशी रिमोट कन्ट्रोलरबाट चल्ने खेलौनाहरु यी कहिले स्वदेशमा चटक देखाउँछन् त कहिले विदेशमा। मध्यम शिक्षित खेलौनाहरु यिनै ठूला खेलौनाहरुबाट खेलिने गर्दछन्। यिनीहरु पनि अशिक्षित खेलौनाहरुलाई प्रशिक्षित गर्न तल्लीन देखिन्छन्। मानौं यहाँ खेलौना बनेर खेलिने र खेलौना बनेर खेलाइनेहरुको ठूलो सञ्जाल बनेको छ। लहरो तान्दा पहरो गर्जिन सक्छ, पहरो गर्जिदा टहरो भत्कन सक्छ। यस्तै छ यहाँ खेलौना जिन्दगीहरु।

तपाई यी कुरा पढ्‍दा ङिच्च हाँस्न सक्नुहुन्छ। नाक खुम्च्याउँदै ओठ लेप्य्राउँन सक्नुहुन्छ। ठाडो आक्षेप भन्दै दिक्क मान्न सक्नुहुन्छ। पत्यार लागेझै गरी ठीक्क पार्न सक्नुहुन्छ। खेलौना न हौँ हामी। म यो लेख लेख्ने खेलौना। तपाई यो लेख पढ्‍ने खेलौना।

पोखरा ३, नदीपुर
हाल: त्रिवि कीर्तिपुर
sagarbhaba@gmail.com

Read more »

Posted in: लेख/विविध

मेरी प्रेमिकाको कथा

नारायणी देवकोटा

म एउटा सरकारी क्याम्पसको प्रोफेसर हुँ । यतिबेला रातको बाह्र बजेको छ । नजिकै कतै दोहोरी साँझबाट माया पिरतीको मीठो गीत सुनिरहेकोछु । मेराअगाडि एक चाङ लेखका टुक्राहरू छन‍ । विद्यार्थीले क्याम्पसको वाषिकोत्सवको अवसरमा स्मारिका निकाल्न लागेका छन् । र, मलाई प्रुफ हेरिदिनु भनेका छन् । मैले एक हप्तामा सबै हेर्नुपर्ने छ । म अन्योलमा छु, मेरा हातमा पीडाको प्रतिबद्धता र बाध्यता भन्ने शीर्षकको कथा छ । यसको लेखक मेरी प्रेमिका हो । तपाईलाई नलागोस् मैले मेरी प्रेमिकाको बयान गर्छु । खै के भन्नु ? मैले के गरेँ ? मेरी प्रेमिका ? पाप लाग्छ यसो भन्दा । तर, उनलाई के सम्बोधन गरूँ ? हो म उनलाई बिहे गर्न चाहन्थेँ, अङ्‍गालोमा बेर्थें दुनियाँका माज, उ आँसु झार्थी, म कठोर बन्न भन्थेँ । तर, कठोरताका नाममा उ ढुङ्‍गा बनी मेरा लागि समेत । र, अब लाग्नेछ झस्का मुटुमा (खै मुटुमा नै होला ?) जसरी भात खाँदा दाँतमा ढुङ्‍गा लाग्छ त्यसरी नै । किन भन्ने लाग्ला तपाईलाई । म बिहे गर्न चाहन्थेँ उसलाई । तर, अहा ! जुन दिन म उसैलाई बिहेको कुरा गर्न उसको क्याम्पस गएँ, उसले भनी, 'बिहे भयो सर ।' म कोठामा आएर कस्तो भएथेँ थाहा छैन । त्यसपछि पनि भेट भयो तर उसले असफल विवाहका कुरा गर्थी र फेरि बिहे गर्ने कुरा गर्थी तर म ? म चाहन्थेँ बिहे गर्न तर म बिवाहित भएको छु, दोस्रो विवाह गर्न समाजले दिँदैनथ्यो । अझै लाग्छ गर्नु पनि हुँदैन । तर यो कथा ? मैले भने म अन्योलमा छु विद्यार्थी नेताले मागेर ल्याएको हुनुपर्छ । उनी यो क्याम्पसकी विद्यार्थी होइनन् । म के गरूँ ? यहाँ तपाई नै पढ्‍नुस् उसको कथा र प्रुफ पनि हेरिदिनु ।

त्यतिबेला म आफन्तसँग विद्रोह गरेर हिँडेकीले काठमाडौँमा एकदमै सस्तो काम गरेर बाँचेकी थिएँ । मेरो ग्याँस सकिएको पन्ध्र दिन भएको थियो तर मसँग साथमा न आफन्त थिए न राम्रो नोकरी थियो । कतै कुनै राम्रो आम्दानीको बाटो पनि थिएन । मैले तलबबापत दुई हजार पाउँनेवाला थिएँ र तिर्नु पैंतीस सय थियो । मैले त्यो महिना पनि काठमाडौंका काँचो पानी र चाउचाउले बिताउनुपर्ने थियो । त्यो दिन म क्याम्पसमा साथीहरूबीच देशको राजनीतिक माहोलका विषयमा कुरा गर्दै थिएँ । उनी आएर अँगालो मार्दै भनेका थिए, 'कहाँ हराएकी थियौ ? हिँड म चिया खुवाउँछु ।'

उनी को थिए त्यो पनि भन्नुपर्छ मैले । उनी म प्रमाणपत्र तहमा पढ्‍दा त्रिविकै कुनै क्याम्पसमा मास्टर्समा मेजर अङ्‍ग्रेजी पढाउँथे । कसरी भेट भएको थियो उनीसँग त्यो पनि बताउँनुपर्छ । स्ववियुका नेताहरू उनीसँग राजनीतिक बहस गरिरहन्थे । मलाई स्ववियुको चुनावमा उठ्‍न भनिएको थियो र मैले क्याम्पसमा भाषण गरेकी थिएँ । स्ववियु चुनावको पर्सिपल्ट उनले मलाई आफ्नो ग्रुपमा ट्‍युसन पढ्‍न बोलाएका थिए । दिनदिनैको भेट र चियाले नजिक बनाएको थियो हामीलाई । त्यसबेला मेरो हालत कस्तो थियो ? मेरो घरमा कसैले पढेका थिएनन्‍ । त्यसैले पढाइका कुरा बुझ्‍दैनथे उनीहरू । घर निकै टाढा थियो काठमाडौँदेखि । म काठमाडौँमा एक्लै बस्थेँ । यहाँ भएका आफन्तले मलाई मानसिकरूपमा बलात्कार गरेका थिए । तिनको र मेरो सम्बन्ध पीडक र पीडितको थियो । मन भरिभरि प्रतिशोधको भावना थियो । ती दिनमा म बढ्‍तै रुन्थेँ । क्याम्पसमा कसैले जिस्क्याए रुन्थेँ । कहिलेकाहीँ भोक लाग्थ्यो तर पैसाको माया लाग्थ्यो र रुन्थेँ । मैले पास गर्नैपर्छ भन्ने लाग्थ्यो अनि पढ्‍दापढ्‍दै फेल हुन्छु कि भनेर रुन्थेँ । पखाला लाग्थ्यो अनि मर्छु कि भनेर रुन्थेँ । रुनलाई प्रसस्तै समय र विषय हुन्थे । कहिलेकाहीँ त आफ्‍नो मन किन यति रुन्चे भयोहोला भन्ने सोच्थेँ अनि रुन्थेँ । आफ्‍नो राम्रो पदप्रदर्शक छैनन् भन्ने सम्झेर रुन्थेँ । यस्तो समयमा उनी मेरो नजिक भएका थिए । मलाई थाहा छैन उनले मलाई प्रेम गर्छन् कि गर्दैनन् । अझ विवाह गर्ने उनको चाह पो थियो अथवा छ कि ? मलाई यी विषयमा न कहिल्यै सोच्न मन लाग्यो न लाग्नेछ । तर, एउटा कुरा उनी मलाई माया गर्थे र गर्छन् । माया गरेर बोलाउँथे । मसँग भावी योजनाका कुरा सोध्थे । आफूलाई धेरै कमजोर नसोच्न भन्थे । अनि मेरा बुबाले झैँ कहिलेकाहीँ मायाले काँधमा हात राख्दै राम्रो लेखक बन्ने छौ भन्थे ।

एक दिन बागबजारको चियापसलमा उनले, 'तिम्रो लक्ष्य के हो ?' भने । मेरो लक्ष्य के थियो ? बाआमाका लागि पढेर केही गर्नु थियो । बाआमाले मलाई जसको संरक्षणमा पठाएका थिए उसले बलात्कार गर्ने प्रयास गरेको थियो (हुन त तिनी पीएचडी गरेका नेपालमा नाम चलेका प्रोफेसर हुन् र उनले भनेका थिए, 'यौन भनेको केही होइन' तर मलाई यौनका विषयमा समाजले थुप्रै भ्रम भरिदिएको छ, जसलाई मैले अझै पनि चिर्न सकेकी छैन ।) यही कारण थियो मैले काठमाडौँमा आफन्तसँग विद्रोह गर्नु परेको । अझ आफन्तसँग शत्रुजस्तो हुनु पनि यही कारण थियो । ती दिनमा लाग्थ्यो कुनै दिन कुनै मूल्यमा पनि मैले पीएचडी गर्नेछु । अनि छुट्‍याउने छु प्रेम, यौन र बलात्कार ।

धेरैबेर सोचेर मैले जवाफ दिएकी थिएँ, 'पीएचडी गर्ने ।'
'किन ?' उनले भने ।
किन ? उत्तर के दिनु थियो र ? मैले आँसु झारेँ ।
'कारण नभन भै गो,' उनले भने, 'कहिलेसम्म गर्छौ त पीएचडी त्यो त भन ।'
'थाहा छैन, तर गर्छु एक दिन ।' मैले भनेँ ।

मलाई थाहा छैन यो सम्बन्धलाई कुन कोटामा राख्ने र के परिभाषा दिने हो । आत्मीयतताको यो हदसम्मको सम्बन्ध जहाँ यौनका विषयमा कुरा नै हुँदैन । उनीसँग लामो समय भेट हुँदैन थियो तर भेट हुँदा मायाले बोलाउँथे र भन्थे, 'तिमीलाई चिया खुवाउँछु ।' त्यस दिन पनि चिया खान उनी र म क्याम्पसबाट बाहिर निस्किएका थियौँ । मेरो त्यही पीएचडी गर्ने प्रतिबद्धताले हुन लागेको विवाह छाडेर आएकी थिएँ । बलात्कार प्रयासको त्यो घटनाले मलाई दिनरात पोल्थ्यो र छटपटाउथेँ । मलाई पनि सुखी जीवनको रहर थियो । मायालु आफन्तको रहर थियो । यौनप्रति आकर्षण थियो । म पनि विवाह गर्न चाहन्थेँ । तर, मलाई यी सबै कुराभन्दा अगाडि यौनका विषयमा समाजले मेरो दिमागमा भरेको भ्रम थियो कि सत्य, बुझ्‍नु थियो । अरूका लागि यो कुरा ठूलो हो वा सानो हो । म बौलाएकी छैन भने सातवर्ष अगाडि र आज पनि मलाई यो कुरा उस्तै छ । आज पनि ठीक हो कि होइन द्वन्द्व छ मभित्र र म छटपटाइरहन्छु ।

त्यसपटक पाँच महिनापछि भेट भएको थियो उनको र मेरो । अनि त्यहाँ म रुन चाहन्थेँ । सबैका अगाडि रुनुहुन्न भन्ने लाग्न थालेको थियो । चिया पसलमा पुगेपछि उनले भने, 'कहाँ हराएकी बिहा गर्‍यौ कि क्या हो ?'
अँ, भयो सर ।
कस्तो मान्छेसँग गर्‍यौ ?
(मलाई जस्तो केटासँग बिहे गर्दिन भन्ने लागेको थियो त्यही केटा सम्झेँ) मास्टर्स पास गरेको र पीएचडी गर्न अमेरिका जान लागेको ।
कहाँ छन् उनी ?
गइसके ।
बिहे गरेको भोलिपल्ट नयाँ घरमा के गर्‍यौ ?
पहिला नुहाएँ अनि घर पोतेँ । सबैलाई चिया बाँडेँ र जग्गेको कार्यमा बसेँ । (हाम्रो संस्कारमा नयाँ दुलहीले जे गर्छन् त्यही भनेँ)
दु:ख लागेन ?
लागेन ।
यी र यस्तै कुरा गरेर हामी उठ्‍यौ । मैले उनसँग झुटो बोलेँ । फेरि दुई-तीन महिनामा भेट भयो । त्यसरी नै हामी कुनै होटलमा पस्यौँ र चिया खायौँ ।
'चिठी आउँदै छ ?' उनले सोधे ।
आउँदैन ।
किन ?
हामीले डिभोर्स गर्‍यौँ ।
किन ?
मन मिलेन । उनले नपढ भने, म पढ्‍न चाहन्छु ।

फेरि यस्तै कुरा गरेर छुट्टियौँ । पुसको एउटा चिसो दिनमा रत्नपार्कको चौरमा म र एकजना केटा साथी बदाम खाँदै थियौँ । उनको क्याम्पसकी साथीसँग भेट भयो । मसँग उसको भेट हुनुअगाडि उनीहरू चिया खाएर छुट्टिएका रहेछन् ।
'ओई ! के भनेकी तिमीले सरलाई ?' उसले भनी ।
'जे भनेँ ठीक भनेँ,' मैले भनेँ ।

उसले झुटो हो विवाह भएकै छैन भनिछ उनलाई । फेरि आज बिहान भेट भयो उनीसँग ।
उनले भने, 'यो संसार बुझ्‍नुभन्दा तिमीलाई बुझ्‍न गाह्रो छ ।'
'मसँग बुझ्‍नु न मेरा कुरा, दुनियाँसँग बुझ्‍न खोजेपछि गाह्रो त हुन्छ नि,' मैले भनेँ ।
यसपालि मैले चिया खाउँ भनेँ ।
'तिमीलाई देख्दा कस्तो हुन्छ भने..., भनन तिमी के गर्छौ ?' उनले भने ।
पढ्‍छु ।
अरू ?
मार्क्सवाद मनपर्न थालेको छ, त्यतैतर्फ पो लेख्छु कि ।
फेरि विवाह ?
थाहा छैन ।
लभसभ ?
कसरी उत्तर दिनु उनलाई ? यो उमेरमा प्रेम गर्ने, विवाह गर्ने, रहर कसलाई हुँदैन ? म थुप्रै केटा साथी भएकी केटी । फरक-फरक-क्षेत्रमा मलाई चिन्छन् । र, थुप्रै साथीहरू मेरा लागि मरिमेट्‍छन् । कसरी म पत्थर भएकी छु ? मैले बुझ्‍नु छ प्रेम के हो र बलात्कार के हो ? त्यसका लागि मैले पढ्‍नुछ, पढ्‍नुछ र फेरि पनि पढ्‍नुछ । कहिले र कति थाहा छैन । उनको प्रश्नको उत्तरमा म कलेटी परेका ओठ टोकिरहन्छु ।
तिमीलाई कसैले प्रेम गर्छ ?
गर्छन‍ होला ।
कसले अथवा कस्ताले गर्छन् जस्तो लाग्छ ?
तपाईजस्ता प्रोफेसर, विदेशी पत्रकार,...।
त्यस्तै कुरा गरेर छुट्टियौ हामी आज पनि । अब सामाजिक क्षेत्रमा लागे भनेँ मेरा हरेक विषयमा चर्चा हुनेछ । समाजमा मैले झुटो बोलेको पनि थाहा हुनेछ उनलाई । म साँचो-साँचो भन्न चाहन्छु तर सक्दिनँ । उनीसँग फेरि भेट नहुने भए सबैसबै भनेर छुट्टिन्थेँ । तर, दु:खको कुरा हामी सानो उपत्यकामा छौँ । यहाँ बाटो हिँड्‍दा अचानक पनि भेट हुनसक्छ ।

आज म पीएचडी गर्नका लागि जाँदै छु । लामो समय नेपालमा हुने छैन म । माथिको कथा चार वर्षअगाडि लेखेकी हुँ मैले । यो कथा लेखेपछि म निकै व्यस्त भएँ । उनको र मेरो भेट धेरै भएन । जाने तयारी भएपछि एकपल्ट उनलाई भेट्‍न चाहन्थेँ तर उनी गाउँ गएका रहेछन् । के गरूँ, के गरूँ लाग्यो । साँचो त भन्नु नै पर्छ । उनका क्याम्पसका विद्यार्थीले स्मारिका निकाल्दैछन् र... त्यसका लागि कथा लेखिदिन भनेका थिए । यही दिएँ किनभने स्मारिका उनलाई पनि दिइनेछ । समय निकै बदलिएको छ । उनीसँग परिचय भएको एघार वर्ष भइसकेको छ । आफूसँग पढेका थुप्रै साथीका छोराछोरी स्कुल जान्छन् । सबैको रमाइलो जीवन छ । तर मेरो ? आज पनि म एक्लै छु । आज पनि असल साथी छैन भनेर मन कोक्याँउछ । आज पनि त्यही प्रेम र बलात्कार छुट्‍याउने काम मुख्य छ जीवनमा । म मरिन भनेँ पीएचडी गरेर नेपाल फर्किंनेछु र लेख्नेछु । त्यही एउटा पीडाको रन्कोसँगै उडिरहेकी छु म यो जहाजमा विरानो मुलुकतर्फ ।

उसको कथा पढेर उसका चिनचानका मानिसलाई फोन गरेँ । दुई महिनाअगाडि नै उ विदेश गइछ पढ्‍नलाई । मलाई खोजेकी रहिछ । म त्यसबखत गाउँ गएको थिएँ । उसको लडाइँ, एक्लो लडाइँमा मरेर लागेकी छे । उसले पीएचडी गरोस् र राम्रो लेखक बनोस् भनेर कामना गर्छु । उ टाढा गएकी छ मदेखि । फर्केर नेपाल आउँछे या आउँदिन । यति बेला उ गएको देशमा उज्यालो होला । त्यो नयाँ ठाउँमा बाटो पत्ता लगाउन नसकेर आँखाभरि आँसु भर्दै हिँडेकी होली उ । यहाँ मेरो आँखामा पनि आँसु भरिएको छ, यो मध्य रातमा ।

Read more »

Posted in: कथा

नाङ्गिदैछिन् द्रौपदी

रमेश न्यौपाने

दुर्योधन तानिरहेछ द्रौपदीको सारी,
अब लाज ढाकिदिने कुनै कृष्णहरु छैनन् यहाँ ।

सभामा युधिष्ठिर छन्,
भीम छन्,
अर्जुन छन्,
र छन् - नकुल र सहदेव,
महोदय ! चुपचाप हेरीरहेछन् तमासा यी सबै ।

जुवामा जितेपछि दुर्योधन
फुकाईरहेछ सारी द्रौपदीको,
नाङ्गिदैछिन् द्रौपदी,
र, छैनन् कृष्णका अदृश्य हातहरु अब ।

बाजी जित्नेले त तान्यो सारी,
तानिरहेछ-
तर आश्चर्य!
बाजी हार्नेहरु अर्थात-,
युधिष्ठिर-,
भीम-,
अर्जुन-,
नकुल र सहदेव पनि,
उसैगरी बजाईरहेछन् ताली-जित्नेले झैं,
खुब रमाईरहेछन‍् द्रौपदी नाङ्गिईरहेको यो तमासामा ।

लाज ढाकिदिने कुनै कृष्णहरु छैनन्- अब,
क्रमशस् नाङ्गिदैछिन् द्रौपदी ।
दुर्योधन तानिरहेछ द्रौपदीको सारी ।

काठमाडौ, रत्नराज्य लक्ष्मी क्याम्पस

Read more »

Posted in: कविता

रारासँग मेरो प्रेम

अनिता शिवाकोटी

"चोखो छ है, यो मेरो माया
राराको सङ्गलो पानी जस्तै,
चोखो छ है... ।"

किनारमा बसेर राराको पानी छुँदै छालसँगै मन्त्रमुग्ध हुँदै स्वस्फूर्त रूपमा हामीले पनि धेरैपटक यही गीत गुन्‍गुनायौँ । हावामा फैलिँदै गएका हाम्रा ती सामूहिक स्वरहरू खै कहाँ एक्कैछिनमा हराउँथे, अनि फेरि हामी टुक्रा-टाक्री जोड्‍दै अर्को गीत गुन्गुनाईहाल्थ्यौँ । आकाशमा झल्किएको जून, गोलबद्ध भएका हामी, अनि एकसुरले सङ्गीत निकालिरहेको राराको छाल । स्वर्गीय आनन्दलाई शव्दमा व्यक्त गर्ने सामर्थ्य हराउँदै गएपछि हामी सबैजना चुपलागेर रारामा टोलायौं । लामो समयसम्म एकोहोरिएर राराको सङ्गीत सुनिरह्‍यौँ । रारा ताललाई जिस्काउँदै बेला-बेलामा देखापरिरहेको जून, अनि किनारामा बसेर जूनको प्रतिक्षा गरिरहेका हामी । साँच्चै नै जूनले रारासँग हैन हामीसँग लुकामारी खेलिरहेको थियो । हुन त काठमाडौँमा पनि जून नदेखेको हैन, तरपनि तालमा चम्किएको जूनले बेग्दै आनन्द दिईरहेको थियो ।

नेपालगञ्जको विमानस्थलबाट चील झैँ उडेको यती एयरलाईन्सको विमानबाट कहीँ उजाड डाँडा अनि कहीँ मनै लोभ्याउने पहाडसँग लुकामारी खेल्दै हामीले त्यो रमाइलो यात्राको सुरूवात गरेका थियौँ । हुन त हाम्रो यात्राको लक्ष्य रारा ताल हेर्नु नभएर मुगुको सदरमुकाम गमगढीमा 'डोको रेडियो' सञ्चालन गर्ने थियो । तरपनि यात्राको अन्तिम दिन हामीले राराको लागि छुट्‍याएका थियौँ । शिक्षा स्वास्थ्य, यातायात, बिजुली जस्ता विकासका हरेक कुराबाट बञ्चित मुगालीको लागि आँगनमा रेडियो स्टेसन पुग्नु अनि आफैँले गाएका गीत, बोलेका आवाज रेडियोमा सुन्न पाउनु कम खुसिको कुरा थिएन । त्यस बेला गमगढी बजारमा ठूलै मेला लागेको थियो । मानिसहरूको चहलपहल बजारमा थामिनसक्नु थियो । सबैलाई खुसि देख्दा हामी पनि खुसि भयौँ ।

डोको रेडियो सञ्चालनको अवधि सकिएपछि हामी रारा ताल जान तालचा एयरपोर्टमा सामान राख्न गयौँ । यातायातको अभावले गर्दा खच्चरहरू हाम्रो सामान लिएर एयरपोर्ट तिर लागे । हामी पनि सबैसँग बिदावारी हुँदै खच्चरको पछि-पछि लाग्यौँ । गाडी गुड्‍ने बाटो नभएका कारण खच्चरलाई सामान बोकाउन विवश छन‍ मुगालीहरू । हामी तीन-चार दिन बस्नेहरूका लागि त यति गाह्रो भयो भने, उनीहरू आफ्नो सारा जीवन कसरी कसरी बिताइरहेका होलान्? मनमा कुरा खेलिरहे ।

बाटोमा कुनै पसल थिएन, लगेको खानेकुरा सबै सकिएपछि भोकले लखतरान हुँदै हामी तालचा एयरपोर्ट पुग्यौँ । बल्ल-बल्ल भेटिएको सानो होटल हाम्रा लागि सबैथोक भयो । होटलमा चाउचाउ पकाएर खायौँ अनि केही बोकेर सुरू गर्‍यौँ- नेपालकै सबैभन्दा ठूलो ताल, रारा हेर्ने यात्रा ।

बाटोमा भेटिएका हरिया चौर, विभिन्न आकारका धुपी बोटहरू, अनि साउती मारिरहेका सल्लासँग हामी पनि साउती मार्दै हिँड्‍यौँ । बाटो छेउछाउमा सेता पहेँला र रङ्गीबिरङ्गी बुकी फूलहरू फुलिरहेका थिए । छ जनाको हाम्रो समूहिक यात्रामा हाम्रा दुई साथीले बाटोभरि गजलका सेरहरू गाउँदै यात्राको रौनकता बढाईरहेका थिए । बाँकी हामी पनि बेलाबेलामा सुरमा सुर थप्दै उनीहरूलाई साथ दिइरहेका थियौँ । हुन त हरेक यात्रा अविष्मरणीय नै हुन्छन्, तर राराको रमाइलो यात्रा गर्ने सैभाग्य पाउने थोरै नेपालीमा म पनि परेँ भन्ने पनि सँगै सम्झिने कुरा भए मेरा लागि । बिहानैदेखि उकालो लाग्दा थाकेका खुट्टा अनि भोको पेट बिर्सन त्यो उत्साहले हामीलाई क्याटलिस्टको काम गरिरहेको थियो । के भोक के प्यास सबै कुरालाई मेट्‍ने एउटै अभिलाषा थियो हामीसँग रारा तालको सौन्दर्यतालाई चुम्ने । तालचा एयरपोर्टबाट झण्डै दुई घण्टा लामो उकालो आरालो बाटो पार गरेपछि हामीले रारालाई पहिलो पटक देख्यौँ ।

झण्डै दिउँसोको तीन बजेको हुनुपर्छ, हामीले रारालाई पहिलो पटक देख्दा । बीचबाट सोरिँदै आएको त्यो छाल किनारमा ठोक्किँदा लाग्छ, कुनै ठूलै चिज वेगले पहाडमा ठोक्कियो । त्यो छत्ल्याङ्ग आवाज बारम्बार हाम्रो कानमा बजिरहन्छ । तालमा उत्पन्न भएका तरङ्ग हाम्रो मन सम्म पुग्छ अनि स्वत: स्फूर्त रूपमा निस्कन थाल्छ-
"मनको माया हजुरको कहिले पाउने हो ?
डुङ्गा चढी रारा ताल कहिले घुम्ने हो?... ।"

तराईका साना-साना ताल र काठमाण्डौँको रानीपोखरी, बाहेक मैले देखेको ठूलो ताल भनेको पोखराको फेवाताल मात्र थियो । सोचेको थिए फेवाताल भन्दा केही ठूलो त होला । तर मेरो आँकलन मिलेन । जङ्गलको बीचमा आँखाले भ्याएसम्म फैलिएको राराताल टेलिभिजनको पर्दामा देखिएका समुद्रको मोहक दृश्य झैँ लागिरहेको थियो । अपरान्हपछि तालमा छाल आउने भएकाले हामी तालको बीचसम्म जान सकेनौँ । रारालाई किनारमा उभिएर धेरैबेर सम्म हेर्‍यौं । राराको छालले हाम्रो सबै थकान मेटिईसकेको थियो । काठमाण्डौँको प्रदुषित वातावरणमा बस्ने हामीलाई यति स्वच्छ ठाउँमा आउन पाउनु भाग्यकै कुरा हो । रारालाई हेरिरहँदा मेरो मनमा एउटै मात्र कुरा खेलिरहेको थियो, यति मनमोहक र विशाल ताल किन छायाँमा पर्‍यो? हुन त राम्रो कुरा पाउनका लागि धेरै दु:ख गर्नुपर्छ भन्छन् । त्यै भएर होला रारासम्म बाटो नपुगेको, अनि विश्वको आँखा पुग्नुपर्ने ठाँउमा नेपालीका समेत आँखा पुग्न नसकेका । बाटोको सुबिधा भएमा कत्ति पर्यटक आउने थिए होलान् यहाँ? अनि पर्यटकीय स्थलको रूपमा मुगुलाई विकास गर्न सकिन्थ्यो । त्यसबाट मुगालीको पनि विभिन्न किसिमले सहयोग हुनसक्थ्यो । हाम्रो मनमा उठेका यस्तै छालहरु सँगाल्दै, हामी उर्लिरहेको राराको छाललाई त्यहीँ छोडेर राती १०:३० तिर आफ्नो बासस्थानतिर लाग्यौं ।

बिहान उठ्‍दा, ६ बजिसकेछ । राती रिसाएको रारालाई हेर्न हतार हतार बाहिर निस्किएँ । तर रारालाई मैले सोचेको जस्तो पाईन । उ त मौन थियो । मानौँ आफ्नो मनका सबै वेदना आँसुसँगै पोखिएर सकिएछ । बिहान त शान्त रारामा घामका किरण पर्दा पानीका फोका मोती झैँ टल्केका थिए । मोतीदाना तालभरि छरिएर चम्केकाथे । आखाँले भ्याएसम्म फैलिएको रारालाई किनारमा बसेर फेरि एकपटक हेरेँ, हाम्रो मौन वार्ता भैरहेको थियो । राराको त्यो रूप देखेर म भित्र भित्रै मोहित भैरहेको थिएँ । नेपालकै यती रमणीय राराताललाई धेरैले देख्न पाएका छैनन् । मैले रारालाई देख्न पाएँ, छुन पाएँ, उसलाई आफूमा समाहित गर्न पाएँ । मलाई आफूले जीवनकै कुनै महत्वपूर्ण कुरा गुमाइरहेको रहेछु जस्तो लाग्यो त्यस बेला । झन् उसले मलाई हेरेर मुस्कुराई दिँदा म भुतुक्कै भएकोथेँ । उसको त्यही मुस्कानले त मलाई बिहानीको त्यो चिसोसँग पनि पौँठेजोरी खेल्दै चम्किएका मोती दानालाई पटक पटक आँखा भरी कैद गर्ने साहस दिएको थियो ।

बिहान देखापरेको शान्त राराको त्यो मनमोहक रूप पनि मलाई निक्कै मन पर्‍यो । चाहना त लामो समय रारासँगै बिताउने थियो तर समयका विरूद्ध को नै पो जान सकेको छ र? अरू साथीसँगै मलाई पनि त्यहाँबाट फर्किनु नै थियो । मन बुझाउनै पर्‍यो । जे भएपनि नेपालमा पुग्नैपर्ने ठाउँहरूमध्ये एक रारा तालको किनारामा रात बिताउन पाउनु कम खुसीको कुरा हैन । बिहानै रारासँग जिस्कदै हामी फेरि राराको किनारै किनार फर्कियौँ । झण्डै एक घण्टा भन्दा लामो राराको किनारै किनार यात्रा गरेपछि, अन्तिम पटक रारालाई हेरेर हामी उकालियौँ । आँखामा रारा ताल नाचिरह्यो । त्यो जोसमा कत्ति चाँडो बाटो काटिएछ थाहै भएन । जाँदाखेरी झण्डै छ घण्टा लागेको बाटो हामीले दुई घण्टामै पार गरेछौँ । सायद अब फेरि रारासँग मेरो भेट नहुन पनि सक्छ, म यस्तै यस्तै सोचिरहेको थिएँ । त्यो निस्ठूरी रारा मेरो मनको कुरा, के बुझी होला र? तर तालचा एयरपोर्टमा आएर फेरि चील झैँ आकाशमा पुगेका हामीलाई राराको अर्को रूपको दर्शन मिल्यो । ठूलो थालमा भरिएको पानी झैँ उ हाम्रो बिदाईका लागि अर्को रूप लिएर आएकी थिई र हामीलाई बिदाईको हात हल्लाईरहेकी थिई । मैले क्यामरामा कैद गरेका केही दृश्य, अनि मेरो मस्तिस्कले कैद गरेका केही क्षणहरु नै राराको चिनो भएका छन् मेरा लागि ।

Read more »

Posted in: यात्रा संस्मरण

गजल

समृद्घि 'शायद'

आंशुलाई टल्काउने प्रभात हुन सक्नु पर्छ
फुटेका मन जोड्ने सौगात हुन सक्नु पर्छ

फुल्दा गुलाफ मात्र हैन चढ्ने देउतालाई
हांगावाट झरे'सी पारिजात हुन सक्नु पर्छ

कस्ले भन्छ विश्वासको खडेरी छ हामी वीच
एउटै मान्छे पनि जमात हुन सक्नु पर्छ

हृदय सगरमाथा आँखामा बुद्घ हरेकको
फिलिंगो विप्लवको उत्पात हुनसक्नु पर्छ

धाँजा धाँजा नहुन सक्छन् समय र मनहरू
बाफिएर आफैं पनि वर्षात हुन सक्नु पर्छ

Read more »

Posted in: गजल

मेरी आमाको जुनी

सङ्‍गीतस्रोता

तिमी सामू भर्खरै आईपुगेको छ
मेरी आमाको जुनी
आफूसँगै बोकेर-
अभावको आँधीले लछारेको घुम्रे कपाल
शोषणको घामले डढेको उदास अनुहार
दु:खको कुवामा डुबेका अनिंदा आँखा
बारम्बार अँधेरी गौंडामा ठोकिएको निधार
र युगभरिको पीडा घोलिएको एउटा गहिरो सुस्केरा ।

तिमीसामू भर्खरै आइपुगेको छ
मेरी आमाको जुनी
आफूसँगै बोकेर-
परम्पराको भारीले कुप्राएको करकरी खाने ढाड
विभेदका जङ्‍गली काँडाले कोतरिएको घाइते मुटु
भोकका विरुद्ध पटुका कसिएको अभागी पेट
बिमारको असिनापानीले हिनामिना पारेको ज्यान
र सयथरि त्रासले उब्जाएको एउटा अनन्त छटपटी ।

मेरी आमाको जुनीले
चौतारीतिर चिहायो-
त्यहाँ जुवाडेहरु तास फिटिरहेका थिए
वल्लोपट्टी पल्लोपट्टी भलाद्‍मीहरु जूँगामा ताउ लगाईरहेका थिए
धर्मशालामा हेर्‍यो-
त्यहाँ लुटेराहरुको बैठक चलिरहेको थियो
सरकारी घरमा
चोरहरु झगडा गरिरहेका थिए
नाटकघरमा
नवयौवनाको नृत्य चलिरहेको थियो
दोहोरी साँझमा धनाढ्‍यहरु कम्मर भाँचिरहेका थिए
मेरी आमाको जुनीले
गायकको गला खोज्दै गयो-
त्यहाँ त चन्द्रशमशेरको कर्खा र गोपिनीको गीत थियो
कविताका पंक्तिहरुमा भगवान‌‍का भजनहरु बजिरहेका थिए
इतिहासका पानामा
शासकका अनुहारहरु टाँस्सिएका थिए
र सङग्रहालयका प्रत्येक कोठामा पनि
राजा र सेनापतिका लुगाफाटा सजाइएका थिए ।

कतैतिर पनि
बस्न, सास फेर्न र सुस्ताउन नपाएपछि
मेरी आमाको जुनी
घृणा, उपेक्षा र तिरस्कारका आक्रमणहरु खप्दै
भौंतारिंदै-भौंतारिंदै
तीव्र गतिमा चलेका एक-एक थान मुटु र फोक्सो बोकेर
तिमीसामू भर्खरै आइपुगेको छ
प्रिय कलाकार !
के तिम्रो क्यानभासमा कतै अलिकति ठाउँ छ ?

बाजुङ, पर्वत

Read more »

Posted in: कविता

गजल

दुख्ने गर्छ मुटु मेरो
डुब्दा बिगतका तलाऊहरु।

चर्किने गर्छ स्मृतीको पटमा
तिमीले दिएका घाउहरु।

स्वर्ग जस्तै थिए हिंजो
हामी घुमेको रमाईलो गाउँहरु।

नर्क तुल्य भएको छ आज
मेरो निम्ती त्यही ठाउँहरु।

मैले हारी तिमीले जित्नु पर्ने
थाहै नदिई कस्तो खेल्यौ दाउहरु।

बेवारीसे लाश जस्तै तिरस्कृत हुदै
कति चालौ जिन्दगीका गह्रौ यी पाऊहरु।

तिरस्कृत किनारमा उभी आज
पर्खि रहेछु पार तर्ने नाउहरु।

बि जे बान्तवा राई
भोजपुर

Read more »

Posted in: गजल

ईश्वरको अदालतमा आउटसाइडरको बयान

सङ्गीता पाण्डे २००८ जुलाई ६ आइतबार अपराहृन ३ बजे मार्टिन चौतारी, थापाथलीको हलमा ईश्वरको अदालतमा आउटसाइडरको बयान पुस्तकमाथि छलफल भइरहँदाको एक दृश्य।

मार्टिन चौतारीको यसपालीको साहित्यिक छलफल श्रृङ्‍खलामा मोमिलाद्वारा लिखित निबन्धसङ्‍ग्रह 'ईश्वरको अदालतमा आउटसाइडरको बयान' पुस्तकमाथि छलफल भयो । (मार्टिन चौतारीमा अंग्रजी महिनाको प्रत्येक पहिलो आइतबार दिउँसो ३ बजे साहित्यिक कृतिमाथि छलफल हुन्छ ।) उक्त कार्यक्रमका पण्डित (मार्टिन चौतारीमा वक्तालाई पण्डित भनिन्छ ।) धर्मेन्द्र नेम्वाङ्ग र डा. ज्ञानु पाण्डेले पुस्तकको समीक्षा गर्ने जिम्मा पाएका थिए ।

कार्यक्रममा सहभागी भएका युवा जमातलाई सोध्दा मैले समग्रमा यस्तो जवाफ पाएँ- "यो किताब पढ्‍दा जति बुझ्न गाह्रो छ त्यस्तै धर्मेन्द्र नेम्वाङ्गको प्रस्तुति(समीक्षा) बुझ्न गाह्रो भयो । अनि प्रस्तुति अलि लामो भयो ।" डा. ज्ञानु पाण्डेले बोलेपछि, उनको छोटो र मीठो प्रस्तुति सबैले मनपराएको जस्तो अनुभव गरेँ । यो पुस्तकमा भूमिका लेख्ने दुर्गा भण्डारी र मन्तव्य लेख्ने डा. वानीरा गिरीले त "यो पुस्तक यही हो" भनेर कुनै किटान गर्नसक्नु भएको छैन, वा गर्न रुचाउनुभएन भने उक्त छलफलमा उपस्थित साहित्यकार र साहित्यमा सामान्य रूची राख्ने अरूलाई यस पुस्तक माथि खुल्दुली लाग्नु स्वभाविकै थियो । कार्यक्रम सुरू हुनुभन्दा केही अघि नै मैले मेरा एक साथीलाई सोधेँ- "किताब कस्तो लाग्यो त ?" । उनले जवाफ दिए- "हिँड्‍दैछ पाइला मेट्‍दैछ ।" अर्थात उनको भनाइको अर्थ हो पढुन्जेल पुस्तकको भाषाशैलीले तान्छ तर शीर्षक अनुसार के भन्न खोजिएको हो ? पटक्कै बुझिँदैन । एउटै कुरा दोहोर्‍याई, तेहेर्‍याई आएको छ र जुन पढे पनि कुरा एउटै र शीर्षकमात्र फरक लाग्छ । डा. ज्ञानु पाण्डेले मोमिलालाई बुझ्नेले यो किताब बुझ्छन्, मोमिला आफैँले भोगेका कुराहरू छन् भन्नु भयो । त्यसो हो भने के यो पुस्तक लेखिकाको आत्मवृत्तान्त हो त ? आत्मवृत्तान्त, आत्मलाप भन्न पनि मिल्दैन किनभने हरेक घटना क्रमबद्धरूपमा परिस्कृत भएकै छैनन् र अर्र्का कुरा लेखिकाले यस पुस्तकमा प्रस्तुत गरेको आफ्नो मनतव्यमा यो मेरो आफ्नै भोगाई हो भनेर भनेकी पनि छैनन् । त्यसपछि पाण्डे पछि पालो आयो निबन्धकार मोमिलाको, उनले पनि "भोगेकै कुरा लेखेकी हुँ मैले" भनिन् । हुन त स्रष्टाले भोगेकै कुराहरूकै आधारमा केही कुरा लेख्ने हो ।

जो कोही मान्छेहरूमा दुई आत्मा हुन्छ, भनिन्छ । अर्थात् मस्तिष्क र मन त्यस्तै मोमिलाका दुई आत्माबीचको सङ्‍घर्ष र संवाद यस पुस्तकमा पाइन्छ । विभिन्न शीर्षकहरूलाई हटाएर पढ्‍दा पनि फरक नपर्ने उनको यो कृति उनको जीवनदर्शन हो । उनको यो दर्शनमा कामुको प्रभाव प्रसस्तै देखिन्छ । दर्शनमा जटिल कुरालाई सरल ढङ्गबाट बुझाउन खोजिन्छ तर यहाँ त अलि जटिल रूपमै प्रस्तुत गरेर, समय, अतित, जीवन मृत्यु, अनुभूति, संवेग, ईश्वर, प्रेम, पीडाहरूलाई पोख्दै, पहिचान गर्दै, सङ्‍घर्ष गर्दै, विद्रोह गर्दै अघि बढ्‍दै गएको भान हुन्छ । तर के मोमिलाले सही पहिचानमा यस कृतिमा आफूलाई उभ्याउन सकिन् त ? उनी आफैँ रुमलिएकी छिन्, आफ्नो अस्तित्वको खोजीमा आफैँ कता-कता हराएकी छिन् ।

पढ्‍दै जाँदा यस्तो लाग्छ कुनै प्रेमिकाले आफ्नो प्रमीसँग बिछोड हुँदाको चोटमा उसैलार्इ लेखेका प्रेममत्रहरू हुन्, जहाँ उ प्रतिका विद्रोही आवाजहरू निस्केका छन् । यस पुस्तकमा उनी खाली वहकिएकी मात्र छिन् । अर्थात् यस पुस्तकमा उनी flow, flow मात्र भएकी छिन्, जहाँ बग्दै बग्दै एउटा विन्दु, एउटा गन्तव्यमा वा मानौँ समुन्द्रमा मिसिनु पर्थ्यो । के उनी त्यहाँसम्म पुगिन ? आज स्वयम् यस पुस्तकले उनलाई नै प्रति प्रश्न गरे जस्तो लाग्छ ।

म त यस पुस्तकको प्रत्येक शीर्षक अनुसार लेखिकाले के भन्न खोजेको हो भनेर गहिरिएर पढ्‍दै थिएँ । प्रकृति र कलाको रोमान्टिक मूर्छनामा अतितजस्तो सुकै कष्टकर भएपनि बडो आदरका साथ, आत्मसाथ गरेर Bye भन्दै एक-एक पाइलामा कर्मको फूल फुलाउँदै हिँड्‍ने अठोट गरेको, त्यस्तै जीवनमा भोग्नुपरेका दु:ख स्वीकार गर्दै, जतिसुकै कुरा होस् त्यसभन्दा पनि उच्च मान्छेको आफ्नै जीवन हो, त्यसमा पनि वर्तमान जीवन मात्र मान्छेको आफ्नो हो, भन्ने कुरा प्रष्ट्‍याउन चाहेको जस्तो लाग्यो । लेखिका यहाँ आशावादी देखिन्छिन् र आशावादी हुनु पर्ने नै सन्देश दिएको जस्तो लाग्यो । त्यस्तै "पुरातात्विक सहरमा एक आउटसाइडर कृतिमा धर्म र संस्कृतिको नाममा आ-आफूलाई ठूलो ठान्नेप्रति व्यङ्‍ग्य गरिएको छ । र धार्मिक सहिष्णुताको कुरालाई औँल्याएको देखिन्छ । 'इतिहासको संस्करणमा' एउटै समयमा विभिन्न घटनाहरू भइरहेछन् भन्दै नेपालमा भएको कालरात्रीको प्रेमहत्या सम्बन्धी घटना पनि पाठकलाई संस्मरण गराएकी छिन् । यसरी सरसरती हेर्दा शीर्षक अनुसार केही न केही कुरा नौलो ढङ्गले प्रस्तुत भएको देखिन्छ ।

यो पुस्तक वास्तवमा नौलो प्रस्तुति बोकेर आएको छ । यस पुस्तकले समस्त पाठक वर्गलाई एउटा बेग्लै स्वाद दिएको छ । अन्तयमा भन्दा यो एउटा नौलो ढङ्गबाट प्रस्तुत गरिएको निबन्ध सङ्‍ग्रह हो जसमा उनले आफ्नो जीवनदर्शनलाई कलात्मक ढङ्गले प्रस्तुत गरेकी छिन् ।

Read more »

Posted in: पुस्तक चर्चा

फर्केको खोलो

अनिता दुलाल
मिर्मिरेमै सुन्तली पानी लिन डोकोमा गाग्रो बोकेर पँधेरोतिर लाग्छे । पँधेरो गाउँबाट धेरै टाढा थिएन । वनजङ्गलको हरियाली, चराचुरुङ्गीहरूको मधूर गुञ्जन, अन्य प्राकृतिक छटाले भरिपूर्ण उसको गाउँ रमाइलो थियो । उ गुनगुनाउँदै पधेँरो पुग्छे ।
पधेँरोमा धेरै आईमाईहरू पानी भर्न पालो पर्खेर बसेका थिए । उनीहरू आ-आफ्नै कुरामा व्यस्त थिए । सुन्तली पधेँरोतिर एक पाइला सार्न नपाउँदै एउटी अधबैँसे आईमाई कराउन थाल्छे- "तँ अछुत पनि पानी लिन आइस् ? पर जा ! सबैले लिइसकेपछि मात्र पाउँछेस् ।" यस्तै-यस्तै वचनहरू एकपछि अर्को गर्दै सबैले भन्छन् । त्यस्ता वचनले उसको मन रुन्छ, अनि आँखा ।

सबै गइसकेपछि उ पछयौरीले आँसु पुछ्‍दै पानी भर्छे । पिठ्‍यूँमा पानीको गाग्रो अनि गहभरि आँसु लिएर सुन्तली घर पुग्छे। उसको लोग्ने घनश्याम दलानमा बसेर लुगा सिउँदै हुन्छ । सुन्तलीको आँसु देखेर 'के भयो' भनी सोध्छ। सुन्तलीले पँधेरोमा भएका सारा कुरा बताउँछे। घटनाको वृतान्त सुनिसकेपछि घनश्यामको मन अशान्त हुन्छ। सुन्तलीको जस्तै उसको मन पनि पीडाले भत्तभत्ती पोल्छ। उसको आँखाबाट आँसुका दुईचार थोपा खस्छन्। आँसु पछ्‍दै उनीहरू आफ्नो भाग्यलाई दोष दिदै मन बुझाउने प्रयत्न गर्छन्।

त्यसपछि सुन्तली भान्साको काम गर्न भित्र पस्न लाग्दा गाउँका सर्वमान्य व्यक्ति जितमान मुखिया आइपुग्छन्। बाहिर लुगा सिउँदै गरेको घनश्यामले मुखियालाई देख्छ र हतार-हतार सियो फाल्दै मुखियाको लागि भनेर गुन्द्री ओछ्‍याउँछ र बस्न अनुरोध गर्छ। मुखिया झोक्किँदै कराउँछन्- 'तँ दमाईको घरमा बसेर मलाई जात फाल्नु छैन, बुझिस‍ ओइ डुम ?' मुखिया घनश्यामलाई ठूल्ठूला आँखाले तर्दै गाली गर्दै हुन्छन्। मुखियालाई दिन अम्खोरामा पानी लिएर आएकी सुन्तली मुखियाको प्रचण्ड स्वर सुनेर डरले खङ्‍रङ्ग हुन्छे। उ थरर काम्छे अनि अम्खोरा भूँइमा राखेर भित्तोमा अढेस लाग्छे। त्यस बेलासम्म उसले अघि पँधेरोमा भएको घटना बिर्सिसकेकी थिई। अहिले उ पँधेरोको घटना र अहिले उसको आगनको प्रत्यक्ष दृष्य एकैचोटी देखिरहेकी छे।

सुन्तलीले आफूलाई पानी दिन ल्याएकी थिइ भन्ने कुरा मुखियाले बुझ्छन्। त्यसपछि कुद्‍दै गएर भूँइमा राखेको आम्खोरालाई लात्ताले हानेर लडाई दिन्छन‍। गाउँमा नयाँ आएको दमाइले सिलाउँदा आफ्नो कपडा त बिगारेन भनेर हेर्न आएका मुखिया रिसाउँदै त्यत्तिकै फर्किन्छन‍। मुखियाले जस्तो व्यवहार गरे पनि सहेर बस्नु सिवाय उनीहरूसँग अर्को विकल्प हुँदैन। उनीहरू आएको गाउँमा पनि माथ्ला जातकाले छोइछिटो गर्दै नगर्ने होइनन्। तर सबैले मान्ने गाउँकै ठूला मान्छे मुखियासँग भने उनीहरुको यसभन्दा पहिले यस्तो कहिल्यै भएको थिएन। उनीहरू अर्को छिमेकी जिल्लाबाट बँसाई सरेर आएको महिना दिन पनि भएको थिएन। गाउँलेहरूसँग घुलमिल पनि भएका थिएनन्। गाउँमा भएको दुर्इचार घर दलित परिवारसँग मात्र उनीहरूको आउजाउ हुनथालेको थियो।

त्यो घटना भएको केही महिनापछि गाउँभरि दशैंको रौनक छाउँछ। सारा गाउँ रमाइलोमा चुर्लुम्म डुब्छ। सुन्तली र घनश्यामको दैलोमा पनि दशैं त आउँछ तर खुसी आउँदैन। बरु फेरि एउटा अर्को दु:ख पर्छ उनीहरूलाई। दशैँको दिन उनीहरू गाउँ नजिकैको मन्दिर जान भनेर निस्किन्छन्। गाउँलेको दशैंको रमभmम देखेर उनीहरू आफ्नो घरको दशैं बिर्सन्छन्। तर मन्दिरमा दर्शन गर्न गएका उनीहरूलाई पुजारीले गाईवस्तु धपाएजस्तै गरी घोक्र्‍याएर बाहिर निकालिदिन्छ। र, यसपालीको दशैं अपवित्र हुने भयो भन्दै उ फत्फताउन थाल्छ। मन्दिरमा भएका मध्ये एकदुई जनाले पुजारीलाई सघाउँछन् अरू आस्चर्यमा पर्छन्, हाम्रो गाउँमा दलितले मन्दिर पस्ने आँट गर्‍यो भनेर। कसैले पनि विचरा भनेर सहानुभूति सम्म जनाउँदैनन्। बरु गाली गर्ने अझ एकदुईजना थपिँदै थिए। त्यसपछि दुबै सरासर घरतिर जान्छन्।

त्यस दिन सुन्तलीले चुलोमा आगो बालिन। घनश्याम पनि राती अबेरसम्म टोलाएर बसिरह्यो। राती १० बजेतिर घनश्यामसँग सल्लाह गर्न वीरे आइपुग्यो। "हेर दाजु ! हामी पुराना मान्छेहरूले त यहाँ कुकुरले जति सम्मान पाएका छैनौँ, तिमी त झन नयाँ छौ। तर अब यिनीहरूले जे गरे पनि सहेर बस्नु चाहीँ हुँदैन" बीरेले सान्त्वनाको भावसँगै आँट दिएझैँ गर्‍यो। वीरेसँगको कुराकानीमा रातको दुई बज्यो। त्यो घटनाको आधारमा पुजारी र अरू गाउँलेका विरूद्ध मुद्दा हाल्ने निर्णय गरी पल्लो गाउँको जगत विश्वकर्मासँग सल्लाह माग्न बिहानै जाने निधो गरे। त्यसपछि वीरे आफ्नो घरतिर लाग्यो। उनीहरूले अदालतमा मुद्दा दर्ता गरे, मुद्दा पनि जिते। मुखिया, पुजारी र अरू दुई जनाले एक लाख जरिवानासहित तीन-तीन वर्षको जेल सजाय पनि काट्‍नुपर्ने भो। घनश्याम खुसीले करायो। सुन्तलीले उसलाई घच्चच्याई, "के भो किन चिच्याएको ?" उ जुरुक्क उठ्‍यो। सुन्तली भने त्यसबेला सम्म जागैथिई। त्यहीबेला छिमेकमा भाले बासेको आवाज आयोः कुखुरी काँ ...।

Read more »

Posted in: कथा

इन्टरनेट खोज्ने कसरी ?

- दिनेश वाग्ले

बितेका वर्षमा बोलीचालीमा सबैभन्दा बढी प्रयोग गरिएकामध्ये एउटा वाक्यलाई फेरि एकपटक उल्लेख गरौं- 'यो सूचनाको युग हो ।' इन्टरनेट सूचनाको खानी हो । त्यो खानीबाट आफूलाई चाहिएको कुरा कसरी निकाल्ने ? यहीँनेर आउँछन् गुगल जस्ता सर्च इन्जिन सहयोगीका रूपमा । विश्‍वका करोडौँ इन्टरनेट प्रयोगकर्ताले इन्जिनहरूलाई इन्टरनेटको सूचना सञ्जालमा छिर्ने ढोकाका रूपमा प्रयोग गर्छन् । सबैभन्दा लोकपि्रय गुगल हो जसले सातापिच्छे आफ्नो सर्च बाकसमा सबैभन्दा बढी खोजिएका शब्दको सूची सार्वजनिक गर्छ । नेपालसँग सम्बन्धित विषय त्यो सूचीमा विरलै पर्छन् । गत अपि्रलको एउटा साता त्यस्तै दुर्लभ मौका थियो जति बेला उक्त सूचीमा नेपाल टप टेनमा थियो । त्यति बेला ऐतिहासिक जनआन्दोलन चलिरहँदा नेपाल विश्व समाचार शीर्षकहरूमा थियो, धेरैले यसबारे जान्न चाहेका थिए । गुगलमा सोमबार साँझ नेपाल खोज्दा ९ करोड ८८ लाख नतिजा देखिए ।

जान्न चाहने कुरा धेरै हुन्छन् । भोट हाल्ने दिन आउन महिनौं बाँकी छ तर अमेरिकामा राष्ट्रपति चुनावका गर्मी सुरु भइसकेको छ । मुख्य दुई पार्टी रिपब्लिकन र डेमोक्रेटिकका केही प्रतिष्ठित सदस्यले आआफ्नो सङ्गठनबाट राष्ट्रपति उम्मेदवारी पाउने उद्देश्यसाथ आफूलाई सार्वजनिक गरिसकेका छन् । मेरो ध्यान डेमोक्रेटिक पार्टीबाट राष्ट्रपति उम्मेदवारीको आशा गरिरहेका अश्‍वेत सिनेटर बाराक ओबामातिर छ र मैले उनीबारे केही जान्न खोजेँ । त्यसैले मैले सर्च बाकसमा गएर अङ्ग्रेजीमा बाराक ओबामा टाइप गरेँ। लौ, एउटा आर बढी भएछ, सही हिज्जेको बाराक आबामालाई देखाउँदै गुगलले सोधिहाल्यो- के तपाईंले यो खोज्न चाहनुभएको हो ? वाह, उनको आफ्नै वेब साइट रहेछ, बाराक ओबामा डट कम जसमा उनले अमेरिकाका लागि बाराक ओबामा भन्दै आफ्नो राष्ट्रपति-चाहनाबारे थुप्रै कुरा र ताजा सूचना राखेका रहेछन् ।

अचेल सगरमाथा आरोहणका कथा खुबै आइरहेका बेला मलाई पहिलो आरोहण अभियानबारे जान्ने चाहना भयो । त्यसैले एभरेस्ट टाइप गरें । तीन करोड नतिजा आए तर म निराश भएँ । पहिलो पेजका सुरुका १० नतिजामध्ये कुनैमा पनि मैले चाहेको कुरा पाइनँ । इन्टरनेटमा त्यसबारे सूचना नभएको होइन, बरु त्यसलाई खोज्ने मेरो तरिका गलत थियो । त्यस्तै गलत तरिका अपनाउँदा धेरै जना 'ह्‍या, यो इन्टरनेटमा पनि केही रहेनछ !' भन्दै निराश हुन्छन् । निश्चयै, सबै कुराको सम्पूर्ण सूचना इन्टरनेटमा पक्कै हुँदैन तर तरिका पुर्‍याएर खोजे धेरै पाउन सकिन्छ । आखिर मैले चाहेको कुरा पाइछाडेँ । कसरी पाएँ, त्यो बताउनुअघि खोज्ने कलाबारे केही साझेदारी गरिहालौँ।

- दिमाग लगाउने । ठ्याक्कै आफूले खोज्न चाहेको के हो, त्यो सर्च बाकसमा टाइप गर्ने । तर प्रश्‍न नगर्ने । गुगल या याहु जस्ता सर्च इन्जिनले वेब साइटमा लेखिएका कुरा नतिजाका रूपमा तपाईंसामु राखिदिने हो, आफैँ जान्ने भएर उत्तर दिने होइन । (अपवाद हुन्छन्, जस्तै- अन्नपूर्ण तीनको उचाइ कति भनेर गुगलमा प्रश्‍न गर्नुभयो भने ८ हजार ९१ मिटर भनेर फुत्त देखाइदिन्छ । नेपालको जनसङ्ख्या कति भन्दै टाइप गरे ० दशमलव १४ सेकेन्डभित्रै अमेरिकी जासुसी संस्था सीआईएले जुलाई २००७ को अनुमान भनी उल्लेख गरेको २ करोड ८९ लाख १ हजार ७ सय ९० संख्या देखाइदिन्छ ।) वेब साइटहरू यो लेखजस्तै सरर बगेको भाषामा लेखिएका हुन्छन् र सर्च इन्जिनहरूलाई त्यो बुझ्ने गरी बनाइएका हुन्छन् । तपाईं कुनै मान्छेलाई नेपालमा कतिखाले चरा पाइन्छन् भनेर सोध्नुहुन्छ भने सर्च इन्जिनमा नेपाल बर्ड टाइप गर्नुस् ।

- दुर्लभ शब्दहरू प्रयोग गर्नुस् । जति प्रचलित शब्द प्रयोग गर्‍यो, नतिजा त्यति धेरै निस्कन्छन् र टाउकोदुखाइ बढ्छ । तपाईं हिलारी क्लिन्टनको किताबबारे जान्न चाहनुहुन्छ भने र किताबको नाम थाहा छ भने सधैं लिभिङ हिस्ट्री टाइप गर्नुस्, बायोग्राफी अफ हिलारी क्लिन्टन भनेर होइन ।

- उद्धरण चिह्‍नको प्रयोग । सर्च बाकसमा लिभिङ हिस्ट्री भनेर खोज्दा गुगलले तीन खाले नतिजा देखाउँछ जसमा ती दुवै शब्द या दुईमध्ये एक भएका हुन सक्छन् जसले तपाईंलाई चाहेको किताबबारेको पेजमा नपुर्‍याउन सक्छ । त्यसैले ती दुई शब्दलाई दोहोरो उद्धरणमा राख्‍नुस् । जस्तो- "लिभिङ हिस्ट्री" ।

- जोड चिह्‍नको प्रयोग । लिभिङ हिस्ट्री भन्ने कुनै संग्रहालयको नाम पनि हुन सक्छ या अर्कै लेखकको पुस्तक । तर तपाईंलाई चाहिएको छ, पूर्व अमेरिकी राष्ट्रपति बिल क्लिन्टनकी पत्‍नि तथा अमेरिकी सिनेटर हिलारी क्लिन्टनको किताब । त्यसैले "लिभिङ हिस्ट्री" लगत्तै जोड चिह्‍न दिनुस् र हिलारी क्लिन्टन टाइप गर्नुस् । अब आउने नतिजामा ठ्याक्कै ती प्रभावशाली महिलाकै किताबबारेका नतिजा आउँछन् ।

- घटाउ चिह्‍नको प्रयोग । तपाईं विराटनगरका एक जना कुनै कोइरालाबारे जान्न चाहिरहनुभएको छ तर प्रत्येक खोज-नतिजामा गिरिजाप्रसाद कोइरालाका विवरण देख्दा वाक्क हुनुभएको छ भने यसरी टाइप गर्नुस्- "कोइराला अफ विराटनगर" (घटाउ चिह्‍न) गिरिजा ।

- शुद्ध हिज्जे । इन्टरनेटमा सबैभन्दा प्रयोग गरिने सर्च इन्जिन गुगलले हिज्जे नमिले सच्याएर प्रश्‍न गर्छ (बाराक ओबामाबारेको मेरो खोजी एउटा उदाहरण हो) तर राम्रो चाहिँ सुरुमै सही हिज्जे प्रयोग गर्नु हो ।

- नचाहिने शब्द नराख्‍ने। इन्टरनेट सर्च इन्जिनले अफ, एन्ड, वेब जस्ता शब्दलाई खोजीमा समावेश गर्दैनन् । त्यसैले कोइराला अफ विराटनगरको साटो कोइराला विराटनगर मात्रै गर्दा हुन्छ ।अब मेरो पहिलो सगरमाथा आरोहण अभियानबारेको खोजीतिर लागौँ। मैले ठ्याक्कै त्यही कुरा टाइप गरेँ- "फस्ट माउन्ड एभरेस्ट एक्सपिडिसन" । केही आशावादी भएँ किनकि त्यहाँ डाक्टर अलेक्जेन्डर एम केल्लासको एउटा पृष्ठ मिल्यो जसमा तिब्बतले सन् १९२१ मा एउटा ब्रिटिस दललाई सगरमाथा जाने अनुमति दिएको उल्लेख छ ।

***

Read more »

Posted in: लेख/विविध